جهت مشاره تلفنی رایگان با وکیل اسدی با شماره زیر تماس بگیرید:

حکم برائت چیست؟

حکم برائت زمانی صادر می شود که مدارک و ادله لازم برای اثبات جرم وجود نداشته باشد یا مدارک و ادله ارائه شده جهت اثبات مجرم بودن فرد متهم کفایت نکند. در این وضعیت حکم برائت از سوی مقام رسیدگی کننده برای فرد متهم صادر می شود و اگر متهم در بند باشد آزاد می شود. باید به این نکته توجه داشت که قانونگذار امکان اعتراض به حکم برائت را برای فرد شاکی محفوظ می داند و فرد شاکی می تواند در فاصله زمانی مشخص شده به حکم برائت اعتراض کند. همچنین اگر متهم در طول روند رسیدگی به پرونده دچار خسارت معنوی شده و آبرویش در معرض خطر قرار گرفته باشد ممکن است برای جبران آبروی از دست رفته فرد متهم، حکم برائت او در روزنامه های کثیر انتشار درج گردد.

تفاوت حکم برائت با قرار منع تعقیب

حکم برائت برای کسی صادر می شود که مدارک و ادله ارائه شده برای اثبات جرم او کفایت نکند و پس از صدور حکم و طی شدن موعد اعتراض، اگر به دلایل مختلف حکم برائت نقض نشود حکم صادره شده قطعی است و دیگر نمی توان فرد متهم را تحت تعقیب قرار داد.

اما در قرار منع تعقیب شرایط متفاوت است به این معنا که منع تعقیب لزوماً به معنای برائت قطعی متهم یا متهمان نیست بلکه صرفاً عدم وجود مدارک لازم برای گناهکار بودن فرد متهم را نشان می دهد و اگر در آینده شواهد و قرائنی برای اثبات جرم، کشف شود امکان بازگشایی پرونده و از سرگیری تعقیب وجود دارد.

اصل برائت چیست؟

در قوانین مختلف اصل برائت، بر اساس اصل ۳۷ قانون اساسی و ماده ۱۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر تعریف می شود. بر اساس اصل ۳۷ قانون اساسی «اصل، برائت است و هیچکس از نظر قانون مجرم شناخته نمی شود مگر اینکه جرم او در دادگاه صالحه ثابت گردد.»

همچنین در ماده ۱۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر اصل برائت اینگونه تعریف می شود «هرکس متهم به ارتکاب جرمی باشد، تا وقتی تقصیر او طی محاکمه علنی که در آن هرگونه تضمین ضروری برای دفاع تامین شده باشد قانوناً به ثبوت نرسد، بی گناه محسوب می شود.

همچنین هیچکس به علت ارتکاب عملی یا خودداری از عملی محکوم نخواهد شد مگر وقتی که آن کار به موجب قوانین ملی یا بین المللی در هنگام ارتکاب، جرم محسوب شود. همچنین هیچکس به مجازاتی بیش از مجازات مقرر در هنگام ارتکاب جرم محکوم نخواهد شد.»

به عبارت دیگر بر اساس اصل برائت که  بر گرفته از اصل ۳۷ قانون اساسی و ماده ۱۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر است، هر گاه ادله و مدارک لازم برای اثبات جرم فرد متهم کفایت نکند و مرجع قانونی نتواند با اتکا به مدارک و اسناد موجود برای او جرم انگاری نماید اصل برائت صادق است و برای فرد مجرم حکم برائت صادر می شود.

تعریف اصل برائت در قوانین مختلف

همانطور که گفته شد اصل برائت در قوانین مختلف حقوقی و کیفری بر اساس اصل ۳۷ قانون اساسی که بر گرفته از ماده ۱۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر است تعریف و تعیین می شود. در ادامه به بررسی تعریف اصل برائت در قوانین مختلف به صورت تفکیک شده پرداخته می گردد.

  • اصل برائت در قانون آیین دادرسی مدنی

در ماده ۱۹۷ قانون آیین دادرسی مدنی اینگونه آمده است که در دعاوی مدنی اصل بر برائت است به این معنا که اگر فردی مدعی باشد دین و حقی بر گردن دیگری دارد باید آن را به اثبات برساند در غیر این صورت با سوگند خوانده حکم برائت برای او صادر می شود.

به این معنا که این الزام، نتیجه درخواست سوگند است و نباید با مفاد اصل برائت اشتباه گرفته شود. به عبارت ساده برائت خوانده دعوا نتیجه اصل برائت بوده و نتیجه قسم خوردن او نیست و نباید این دو مفهوم را با یکدیگر تداخل پیدا کند.

  • حکم برائت در قانون آیین دادرسی کیفری

بر اساس ماده ۴ قانون آیین دادرسی کیفری، اصل بر برائت است و هرگونه اقدام محدود کننده، سلب آزادی و ورود به حریم خصوصی افراد جز به حکم قانون و با رعایت مقررات و تحت نظارت مقام قضایی نا ممکن است و این موارد مجاز شمرده نمی شود.

همچنین دستگیری و بازداشت افراد در جرایم مختلف باید به شکلی انجام شود که کرامت و حیثیت شهروندان خدشه دار نشود.

بر اساس ماده ۳۲ قانون آیین دادرسی کیفری قاضی فقط در موارد خاص مثل جرایم مربوط به اعدام، رجم، سلب، قطع عضو، جرایم عمدی با مجازات سه سال حبس و جرائم فصل اول کتاب ۵ قانون مجازات حق صدور دستور بازداشت موقت افراد مختلف را دارد.

بنابراین بدون وجود مدارک و شواهد لازم همه شهروندان از جرم مبرا هستند و نمی توان آنها را محدود یا بازداشت موقت نمود مگر در مواردی که قانون مشخص کرده است.

  • اصل برائت در قانون حقوق شهروندی

اصل برائت در قانون حقوق شهروندی با در نظر گرفتن کرامت و حقوق انسانی افراد اینگونه تعریف شده است« محکومیت ها باید بر طبق ترتیبات قانونی و منحصر به مباشر، شریک و معاون جرم باشد و تا جرم در دادگاه صالح اثبات نشود و رای مستدل و مستند به مواد قانونی و یا منابع فقهی معتبر (در صورت نبودن قانون) قطعی نگردد اصل بر برائت متهم است و هر کس حق دارد در پناه قانون از امنیت لازم برخوردار باشد.»

بنابراین در حقوق شهروندی نیز اصل برائت به این شکل تعریف شده است اگر ادله و شواهد لازم در مورد مجرم بودن فرد متهم وجود نداشته باشد و نتوان عمل انجام شده را بر اساس قوانین  جرم شمرد یا در صورت نبودن قوانین بر اساس منابع فقهی فرد متهم را مجرم دانست اصل بر برائت متهم است و کسی حق ندارد با استفاده از مواد قانونی امنیت دیگر شهروندان را به خطر اندازد و آزادی آنها را محدود کند.

انواع برائت

به دلیل آنکه قوانین در کشورهای اسلامی مثل ایران  بر اساس عقل و فقه تنظیم می شود باید تعاریف عقلی و فقهی این مفهوم  نیز مورد بررسی قرار گیرد.

  1. برائت عقلی

برائت عقلی به برائتی گفته می شود که در آن به حکم عقل نمی توان یک فرد را به بیان یک حرف یا عملی که  از او صادر نشده است محکوم نمود.

بنابراین در برائت عقلی، مکلف در مقام عمل هیچ وظیفه ای در قبال انجام تکلیف مشکوک بعد از تحقق و دست نیافتن بی دلیل ندارد و این برائت بر اساس قاعده عقلی، قبح عقاب بلابیان می باشد.

 به این معنا که به حکم عقل نمی توان کسی را که بیان و دلیلی در مورد تکلیفی به او نمی رسد مجازات نمود و این کار زشت و ناپسند است بنابراین مکلف مواخذ و عقاب نمی شود.

  1. برائت شرعی

برائت شرعی به برائتی گفته می شود که در آن برای تفهیم اتهام و مجازات متهم از قوانین شرعی و فقهی استفاده می شود. به این معنا که در موارد مشکوک که مکلف اصل حکم واقعی را نمی داند شارع مقدس با تعیین حکم ظاهری تکلیف مکلف را مشخص می کند.

معمولاً فقها و مراجع اسلامی برای اثبات برائت شرعی از روایات معتبر و متواتر استفاده می کنند. در ادامه به برداشت های مختلف از برائت شرعی پرداخته می شود.

  • اصل برائت در حقوق جزا

اصل برائت در حقوق جزا اینگونه تعریف می شود که همه افراد جامعه از هرگونه اشتغال ذمه اعم از کیفری و مدنی بری هستند.

 به این معنا که افراد جامعه در کلیه امور اجتماعی و در برخورد با افراد دیگر اعم از ماموران دولت یا غیر دولتی بری از گناه تلقی  می شوند و هیچکس نمی تواند بدون دلیل و مدرک مستند برای آنها جرم انگاری کرده و معترض آنها شود.

  • اصل برائت در اصول فقه

اصل برائت از اصول عملی  فقه است که با توجه به موازین شرعی و  فقهی  تعریف می شود. بر این اساس وظیفه عملی مکلف در فقه و شرع تعیین شده است به این معنا که وقتی مکلف در مواردی که بعد از جستجو و عدم دستیابی به دلیل در تکلیف واقعی شک می کند برائت ذمه، حکم تکلیف مشکوک او را مشخص می کند.

به عبارت دیگر ،  اصل برائت فقهی، اصلی عملی است که در هنگام شک مکلف، در انجام تکلیف و عدم دسترسی به حجت شرعی صدق می کند و اصل برائت فقهی می تواند مکلف را در مقام عمل موظف به انجام تکلیف کند.

مثلاً وقتی که مکلف در حرمت یا حلیت استعمال دخانیات شک می کند و بعد از جستجو نمی تواند به نتیجه قانع کننده برسد اصل برائت فقهی می تواند جاری شده و به حلیت یا غیر حلیت آن حکم کرده و تکلیف مکلف را روشن کند.

در زمینه جرائم کیفری و حقوقی نیز روال به این شکل است که اگر در قوانین، شرایط ارتکاب جرم و مجازات آن تعیین شده باشد فرد مجرم با توجه به قوانین محاکمه و مجازات می شود اما اگر قوانینی برای جرم مورد نظر وضع نشده باشد.

قاضی یا حاکم شرع می تواند با استناد به اصول فقهی عمل انجام شده را جرم تشخیص دهد یا فرد مجرم را از آن تبرئه کرده و حکم به برائت او دهد.

  • اصل برائت در آیات قرآن

اصل برائت در آیات قرآن نیز بیان شده است به شکلی که  در کشورهای اسلامی  با استناد به آن  قوانین حقوقی و کیفری وضع می شود.

از جمله آیاتی که  با توجه به مضمون می‌توان از آنها به عنوان تایید کنندگان اصل برائت نام برد می توان به مواردی مانند «وَ ما کُنّا مُعَذِّبِینَ حَتّی نَبْعَثَ رَسُولاً» ما کسی را عذاب نمی کنیم مگر آنکه قبل از آن رسولی بفرستیم، «لا یُکَلِّفُ اللهُ نَفْساً إِلاّ ما آتاها» خداوند کسی را مکلف به تکلیفی نمی کند مگر آنکه آن تکلیف را به او برساند،« وَ ما کانَ اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتّی یُبَیِّنَ لَهُمْ ما یَتَّقُونَ» خداوند قومی را پس از آنکه هدایت کرد گمراه نمی سازد مگر آنکه چیزی را که باید از آن پروا کنند برایشان بیان کرده باشد.

سخن پایانی

اصل برائت، اصلی قانونی است که بر اساس آن نمی توان یک فرد را بدون دلیل و مدرک  مجازات و محدود نمود. به عبارت دیگر اصل برائت به معنای آن است که همه افراد جامعه بی گناه هستند و در صورت وجود شواهد یا قرائن مستدل و اثبات آن در یک دادگاه علنی می توان افراد مجرم را مجازات کرده و محدودیت، زندان یا جریمه برای آن ها لحاظ کرد، در غیر این صورت فرد متهم از جرم تبرئه می شود و باید برای او حکم برائت صادر شود.

محبوب‌ترین مقالات
خدمات ما

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این فیلد را پر کنید
این فیلد را پر کنید
لطفاً یک نشانی ایمیل معتبر بنویسید.
برای ادامه، شما باید با قوانین موافقت کنید

keyboard_arrow_up
مشاوره تلفنی رایگان