اعتبار شهادت اعضای خانواده بر اساس قانون، نظر قاضی یا موضوع مورد رسیدگی ارزیابی می شود. بر اساس قوانین سابق، در پرونده های مختلف شاهد نمی بایست خویشاوندی نسبی یا سببی با طرفین دعوا داشته باشد. اما قانونگذار در قوانین جدید به این موضوع اشاره ای نکرده است و ساکت بودن قانون در این زمینه باعث شده است شهادت اعضای خانواده در دادگاه ها پذیرفته شود. اما برای پذیرش شهادت اعضای خانواده، ملاحظات و شرایطی وجود دارد که باعث می شود گرفتن شهادت این افراد با دقت و ملاحظات بیشتری انجام شود.
ملاحظات مربوط به گرفتن شهادت اعضای خانواده و اقوام
همانطور که گفته شد در گذشته شهادت اقوام نسبی و سببی در پرونده های مختلف پذیرفته نمی شد. اما در قوانین جدید اشاره ای به این امر نشده است که سکوت قانونگذار در این مورد باعث اعتبار بخشیدن به شهادت اعضای خانواده شده است.
اما لحاظ کردن شهادت اعضای خانواده یا اقوام نسبی و سببی برای استناد در پرونده های مختلف تابع ملاحظاتی است که باید به وسیله قاضی رسیدگی کننده مورد توجه قرار گیرد. از جمله ملاحظاتی که در پذیرش شهادت اعضای خانواده برای صحت و سلامت آن باید لحاظ شود.
می توان به مواردی مانند نوع قرابت و تاثیر آن اشاره کرد به این معنا که هرچه قرابت سببی یا نسبی بین شاهد و طرف دعوا نزدیک تر باشد قاضی با دقت و ملاحظه بیشتری سخنان و مطالب آنها را مورد ارزیابی و سنجش قرار می دهد.
احتمال جهت گیری و تاکید بر مسائل خاص از دیگر ملاحظاتی است که برای دریافت شهادت از اعضای خانواده باید به وسیله قاضی مربوطه مورد توجه قرار گیرد. چون ممکن است شهادت آنها به دلیل قرابت و نزدیکی جانبدار نه و خارج از بی طرفی باشد.
بنابراین چون در قانون جدید آیین دادرسی کیفری به صراحت شهادت اقوام درجه یک منع نشده است قاضی مربوطه در صورت کم بودن شواهد و مدارک یا مبهم بودن موضوعات پرونده می تواند با توجه به شرایط از شهادت اعضای خانواده نیز با رعایت دقت و ملاحظاتی مانند نوع قرابت یا احتمال جهت گیری خاص برای تصمیم گیری و صدور رای استفاده کند.
◁◁ مطلب پیشنهادی: شهادت چه کسانی قبول نیست؟ شرایط شهادت شهود
جرح شهود در شهادت اعضای خانواده به چه معناست؟
جرح شهود در شهادت اعضای خانواده به معنای آن است که طرف مقابل دعوا تلاش می کند با ارائه دلایل و مدارک مختلف، عدم صلاحیت یا عدم صداقت شاهدان را که اعضای خانواده طرف مقابل دعوا هستند را برای دادگاه به اثبات برساند و شهادت آنها را بی اعتبار کند.
دلایل جرح شهود بسیار متنوع است که از آن جمله می توان به مواردی مانند عدم بلوغ، عدم عدالت، عدم عقل، حلال زاده نبودن یا عدم طهارت مولد، عدم ایمان یا کافر بودن، ذینفع بودن، خصومت داشتن با طرفی که بر علیه او شهادت ادا می شود و غیره اشاره کرد.
بنابراین جرح شهادت در شهادتی که از طرف اعضای خانواده باشد بیشتر است چون ممکن است شهادت اعضای خانواده با توجه به قرابت و نزدیکی با جانبداری همراه باشد.
لذا طرف مقابل پرونده که شهادت بر علیه او ادا می شود می تواند با ارائه مدارک مختلف و استناد به موارد مختلف جرح، صلاحیت افراد شهادت دهنده را زیر سوال برده و شهادت آنها را بی اعتبار کند.
معمولاً جرح شهود باید قبل از ادای شهادت آن ها مطرح شود مگر آنکه موارد جرح بعد از شهادت مشخص شده باشد و به وسیله قاضی رسیدگی کننده یا مراجع قانونی پذیرفته شود.
بر اساس ماده ۱۹۳ قانون مجازات اسلامی« جرح شاهد شرعی، باید پیش از ادای شهادت به عمل آید، مگر آنکه موجبات جرح، پس از شهادت معلوم شود.
در این صورت جر تا پیش از صدور حکم به عمل می آید و در هر حال، دادگاه، مکلف است به موضوع جرح، رسیدگی و اتخاذ تصمیم کند.»
عوامل موثر برای پذیرش شهادت اعضای خانواده در دادگاه
عوامل موثر برای پذیرش شهادت اعضای خانواده در دادگاه از تنوع زیادی برخوردار هستند که از آن جمله می توان به مواردی مانند فراهم بودن شرایط قانونی شهود مثل بلوغ، ایمان، عقل، عدالت، ذینفع نبودن در دعوا اشاره کرد.
از دیگر عوامل موثر در پذیرش شهادت اعضای خانواده در دادگاه می توان به میزان و نوع رابطه سببی و نسبی شاهد اشاره کرد به این معنا که هرچه قرابت و نزدیکی شاهد و ذینفع بودن او در شهادت بیشتر باشد اظهارات و شهادت او با دقت و وسواس بیشتری از سوی قاضی رسیدگی کننده پذیرفته می شود.
همچنین اگر قرابت و وابستگی اعضای خانواده برای قاضی رسیدگی کننده محرض شود و این احتمال وجود داشته باشد که وابستگی عاطفی و ذهنی باعث جانبداری شاهد از یکی از طرفین دعوا می شود شهادت شاهد با وسواس و دقت بیشتری ثبت می شود تا در صورت اثبات این امر شهادت مورد نظر رد شده و حقی از کسی ضایع نشود.
◁◁ مطلب پیشنهادی: مجازات شهادت دروغ و کذب
در صورتی که شهادت اعضای خانواده با اسناد و مدارک پرونده تعارض داشته باشد دادگاه چه تصمیمی می گیرد؟
در صورتی که شهادت اعضای خانواده با اسناد و مدارک پرونده تعارض داشته باشد معمولاً دادگاه شهادت شهود را از درجه اعتبار ساقط کرده و با استناد به اسناد و مدارک موجود رای صادر می کند.
بنابراین تا زمانی شهادت اعضای خانواده برای دادگاه رسیدگی کننده به یک پرونده معتبر است که شهادت و اظهارات شهود با اسناد و مدارک پرونده تعارض نداشته باشد.
بنابراین اگر شهادت اعضای خانواده با اسناد و مدارک پرونده تعارض داشته باشد به شکلی که ذینفع بودن شهود را برای قاضی رسیدگی کننده مسجل نماید شهادت شهود از درجه اعتبار ساقط شده و قاضی مربوطه با استناد به اسناد و مدارک موجود در پرونده اقدام به صدور رای می کند.
سو گیری در شهادت اعضای خانواده به چه معناست؟
سو گیری در شهادت اعضای خانواده به معنای آن است که وقتی دادگاه از اعضای خانواده یکی از طرفین دعوا به دلیل کم بودن مدارک به عنوان شاهد استفاده می‌‌کند. فرد مورد نظر به دلیل قرابت و نزدیکی با طرف دعوا یا ذینفع بودن در نتیجه پرونده به نفع فامیل خود شهادت دهد.
بنابراین در چنین وضعیتی باید احتمال سو گیری شهادت اعضای خانواده به وسیله مرجع رسیدگی کننده مورد ارزیابی قرار گیرد تا در صورت وجود چنین شبهه ای از محقق شدن آن جلوگیری شود و شهادت جانبدارانه و مغرضانه به نفع یک طرف پرونده و ضرر طرف دیگر ثبت نشود.
قانون جدید آیین دادرسی کیفری در مورد شهادت اعضای خانواده چه می گوید؟
قانون جدید آیین دادرسی کیفری برعکس قانون قدیم که شهادت اقوام نسبی و سببی را منع می کرد در مورد شهادت اعضای خانواده یا اقوام نسبی و سببی سکوت کرده است و در مورد منع از این کار صحبتی نمی کند.
اما در قانون جدید آیین دادرسی کیفری برای شهادت اعضای خانواده شرایط و ملاحظاتی در نظر گرفته شده است که بدون وجود آنها شهادت اعضای خانواده اعتبار ندارد.
به عبارت ساده بر اساس این قانون خویشاوند بودن به تنهایی مانع پذیرش شهادت به نفع یا ضرر طرفین دعوا در یک پرونده نیست اما دادگاه باید شرایط شهادت دهنده مثل بلوغ، ایمان، عقل، عدالت و عدم نفع شخصی یا ضرر ناشی از شهادت را برای خویشاوندان و اقوام احراز کند تا بتواند پس از لحاظ کردن پارامترهای اطمینان بخش به آنها اجازه شهادت داده و از آن برای صدور رای استفاده کند.
پذیرش یا عدم پذیرش شهادت اعضای خانواده در دادگاه به عهده کیست؟
پذیرش یا عدم پذیرش شهادت اعضای خانواده در دادگاه معمولاً به عهده قاضی رسیدگی کننده به پرونده است. به این معنا که اگر قاضی پس از بررسی اسناد و مدارک پرونده به این نتیجه برسد که پرونده از نظر شواهد و مدارک دچار نقص است و نمی تواند با اتکا به شواهد و مدارک موجود رای صادر کند.
ممکن است پس از در نظر گرفتن ملاحظات قانونی از شهادت اعضای خانواده برای تعیین تکلیف پرونده استفاده کند.
بنابراین قاضی در این وضعیت می تواند با در نظر گرفتن شرایط و ملاحظاتی از جمله نوع رابطه خویشاوندی فرد شهادت دهنده، ارزیابی احتمال وجود تعصب یا نفع شخصی فرد شهادت دهنده و محتوای شهادت تصمیم بگیرد که آیا شهادت اعضای خانواده را بپذیرد یا شهادت آنها را برای تاثیر در پرونده نپذیرد.
به طور کلی استفاده از شهادت اعضای خانواده در پرونده های مختلف به نفع یکی از طرفین پرونده منع قانونی ندارد. اما دادگاه باید برای انجام این کار ملاحظات قانونی را در نظر بگیرد و شرایط شهود را به دقت بررسی کند تا ضرر و زیانی به طرفین دعوا نرسد.
بنابراین اگر قاضی پرونده تشخیص دهد که شهادت اعضای خانواده ممکن است از روی تعصب یا نفع شخصی باشد یا شهادت واصل شده با سایر مدارک و ادله موجود در پرونده همخوانی نداشته باشد ممکن است آنها را رد کرده و و برای صدور حکم از راهکارها یا شواهد دیگر استفاده کند.
سخن پایانی
ایا شهادت اعضای خانواده معتبر است؟! شاید سوال پر تکراری باشد که ذهن افراد درگیر در پرونده های مختلف قضایی به خصوص پرونده های کیفری را به خود مشغول کند.
در پاسخ به این سوال باید گفت که بر اساس قانون قدیم، استفاده شهادت اقوام نسبی و سببی برای طرفین دعوا در پرونده های مختلف دارای منع قانونی بوده و قاضی پرونده نمی توانست از شهادت اعضای خانواده برای به سرانجام رسیدن انواع پرونده استفاده کند.
اما در قانون جدید آیین دادرسی کیفری منعی برای استفاده از شهادت اعضای خانواده به نفع یا ضرر طرفین دعوا در پرونده های مختلف وجود ندارد.
منتهی برای استفاده از شهادت اعضای خانواده ملاحظاتی وجود دارد که قاضی رسیدگی کننده با رعایت آنها، در صورت کافی نبودن مدارک و شواهد می تواند از شهادت اعضای خانواده برای تکمیل پرونده و صدور رای استفاده کند.
