قتل هایی که مجازات قصاص ندارند به دو دسته قتل های عمدی و غیر عمدی تقسیم می شوند. بر اساس قانون در قتل های غیر عمدی چون انگیزه و هدف یا برنامه ریزی قبلی برای قتل وجود ندارد قصاص ساقط می شود. به این معنا که با توجه به شرایط قصاص از دستور کار خارج شده و برای قاتل مجازات حبس یا پرداخت دیه در نظر گرفته می شود. بطور کلی مجازات قتل عمد قصاص است مگر آنکه ولی دم، قاتل را ببخشند اما در برخی از موارد با توجه به شرایط و نوع قتل عمد، مجازات قصاص ساقط می شود که از آن جمله می توان به مواردی مانند قتل توسط پدر یا جد پدری، قتل در حالت مستی یا بیهوشی، قتل در اجرای امر آمر قانونی، قتل غیرمسلمان توسط مسلمان، قتل توسط مجنون یا کودک غیر ممیز و قتل مهدورالدم اشاره کرد.
جرم قتل چیست و چه انواعی دارد؟
جرم قتل به عملی یا فرایندی گفته می شود که طی آن به صورت عمدی یا غیر عمدی جان یک انسان توسط انسان دیگر از بین رفته و فرد مقتول کشته می شود.
بر اساس قانون مجازات اسلامی قتل به سه دسته اصلی شامل قتل عمد، قتل شبه عمد و قتل خطای محض تقسیم می گردد که هر کدام از آنها شرایط و مجازات خاص خود را دارند.
بر اساس این تعریف قتل عمد به قتلی گفته می شود که مرتکب آن با قصد یا نقشه قبلی و آگاهی از عملی که منجر به تباه شدن نفس دیگری می گردد اقدام به قتل می کند.
بر اساس قانون، مجازات قتل عمد قصاص است اما اگر اولیای دم مقتول، تقاضای قصاص برای قاتل نکنند و از قصاص بگذرند قاتل به مجازات حبس از ۳ تا ۱۰ سال یا پرداخت دیه محکوم می شود.
نوع دیگر از قتل، قتل شبه عمد است، قتل شبه عمد به قتلی گفته می شود که در آن فرد مرتکب یا ضارب قصد آسیب وارد کردن به شخص دیگر را دارد اما هدف او از این کار کشتن طرف مقابل نیست.
بنابراین در این وضعیت اگر شخص مضروب به دلیل بی احتیاطی و شدت عمل ضارب یا مسائل دیگر فوت کند این نوع قتل در قانون با نام قتل شبه عمد شناخته می شود و برای قاتل مجازات پرداخت دیه و تحمل حبس را می‌تواند به دنبال داشته باشد.
نوع سوم از قتل، قتل خطای محض است به این معنا که اگر مرتکب یا ضارب هیچگونه قصد و هدفی برای کشتن مقتول یا فرد مضروب نداشته باشد اما در اثر یک حادثه فرد مضروب به قتل برسد.
این نوع قتل با عنوان قتل خطای محض شناخته می شود که در آن اشتباه انسانی ملاک تمیز قرار داده می شود بر اساس قانون، مجازات خطای محض یا قتل غیر عمد پرداخت دیه به خانواده مقتول و تحمل حبس برای قاتل است.
در چه شرایطی قصاص از مجازات قتل ساقط نمی شود؟
همانطور که گفته شد قصاص در صورتی از مجازات قاتل ساقط نمی شود که عمدی بودن قتل برای مراجع قانونی به اثبات برسد و خانواده مقتول یا اولیای دم برای قاتل درخواست قصاص کنند یا قاتل و مقتول از نظر جنسیت یکسان باشند.
همچنین تساوی در دین و عقیده یکی دیگر از مواردی است که می تواند در ساقط شدن یا نشدن قصاص موثر باشد. به این معنا که اگر قاتل و مقتول هم کیش باشند در صورت درخواست خانواده مقتول، فرد قاتل قصاص می شود.
لازم به ذکر است که هم کیش نبودن قاتل و مقتول نیز در ساقط شدن قصاص موثر است. از دیگر مواردی که باعث ساقط شدن قصاص از مجازات قاتل می شود می توان به مواردی مانند جنون یا صغر سنی قاتل، گذشت اولیای دم، مست بودن قاتل در هنگام انجام قتل اشاره کرد.
علاوه بر این اگر قتل به علل موجه قانونی مثل دفاع مشروع انجام شود از دیگر مواردی است که ممکن است باعث ساقط شدن قصاص شود.
به عنوان مثال اگر فردی برای دفاع از خود مرتکب قتل شود و این امر در مراجع قانونی به اثبات برسد فرد ضارب به قصاص محکوم نمی شود بلکه برای او مجازات پرداخت دیه و حبس با توجه به شرایط در نظر گرفته می شود.
◁◁ مطلب پیشنهادی: شرایط قصاص قاتل
آیا قصاص از قاتلی که در هنگام زنای همسر مرتکب قتل شده است ساقط می شود؟
قصاص از قاتلی که در هنگام زنای همسر مرتکب قتل شده است زمانی ساقط می شود که شرایط اثبات این امر فراهم باشد.
به این معنا که زنای انجام شده با شهادت ۴ شاهد عاقل و اولیای دم در دادگاه ثابت شود. بر اساس ماده ۶۳۰ قانون مجازات اسلامی اگر مردی همسر خود را در حال زنا با مرد دیگر ببیند و یقین به انجام عمل زنا داشته باشد و شرایط برای مراجعه به مقامات قضایی فراهم نباشد می تواند هر دو نفر را به قتل برساند و از قصاص معاف شود.
منتهی در این وضعیت قتل زن در صورتی پذیرفته می شود که زن با رضایت به زنا تن داده باشد و اگر مشخص شود که زن مکره و مجبور به زنا شده است و مرد مرتکب قتل او شود باید دیه زن به وسیله شوهر پرداخت شود یا اگر خانواده زن ما به التفاوت دیه مقتول را به خانواده قاتل پرداخت کنند مرد قصاص می شود.
بنابراین یقین به انجام عمل زنا و اثبات آن از شرایط ساقط شدن قصاص است که در صورت فراهم نبودن آن، قصاص از قاتل ساقط نمی شود و در صورت درخواست اولیای دم قاتل قصاص می شود.
قانونگذار چه مجازاتی را برای قتل در نظر گرفته است؟
مجازات قتل با توجه به نوع قتل که عمدی یا غیر عمدی باشد متفاوت است. اگر قتل انجام شده عمد تشخیص داده شود برای قاتل مجازات قصاص در نظر گرفته می شود.
در این وضعیت اگر اولیای دم یا خانواده مقتول بر قصاص قاتل تاکید داشته باشد و به گرفتن دیه یا بخشیدن قاتل رضایت ندهند پس از طی شدن مراحل اداری قاتل، قصاص می شود.
گاهی اوقات ممکن است خانواده مقتول به دریافت دیه راضی شده یا مقتول را ببخشند، همچنین به دلایل مختلف ممکن است قتل انجام شده قصاص نداشته باشد در این وضعیت قاتل به مجازات هایی مانند پرداخت دیه یا حبس از ۳ تا ۱۰ سال محکوم می شود.
بنابراین چه قتل اتفاق افتاده قصاص داشته باشد و به دلایل مختلف قصاص انجام نشود یا قصاص از آن ساقط شود. فرد قاتل باید با توجه به شرایط همه یا مقداری از دیه و خون بهاء مقتول را پرداخت کند و با توجه به نظر قاضی پرونده و شرایط به حبس از ۳ تا ۱۰ سال محکوم شود.
بنابراین ساقط شدن قصاص از برخی از قتل ها به دلایل مختلف دلیل بر عدم مجازات قاتل نیست و در هر صورت قاتل با توجه به شرایط و نظر قاضی پرونده باید حبس از ۳ تا ۱۰ سال را بگذراند.
به قتل هایی که مجازات قصاص ندارند چه مرجعی رسیدگی می کند؟
به طور کلی قوه قضاییه و دادگاه های کیفری مسئول رسیدگی به انواع پرونده های قتل عمد و غیر عمد هستند اما در برخی از شرایط ممکن است مراجع خاص مثل دادگاه های نظامی نیز به این گونه پرونده ها رسیدگی کنند.
معمولاً به قتل های عمد بدون قصاص مثل قتل توسط پدر یا جد، قتل توسط افراد مجنون یا نا بالغ، قتل در حالت مستی و بیهوشی دادگاه کیفری شعبه ۱ با حضور قاضی متخصص رسیدگی می کند.
اما قتل های غیر عمدی که در اثر بی احتیاطی یا سهل انگاری، خطای پزشکی و غیره اتفاق می افتد و مجازات آنها قصاص نیست بلکه برای مجرم با توجه به شرایط و نوع جرم دیه و حبس در نظر گرفته می شود.
معمولاً مرجع رسیدگی کننده قضایی به این نوع قتل ها دادگاه کیفری عمومی یا حقوقی و دادگاه های خاص مثل دادگاه های نظامی در موارد خاص است.
بنابراین نوع مرجع قضایی و سازمانی رسیدگی کننده به پرونده های قتل را ماهیت قتل و شرایط آن مشخص می کند.
در کدام جنایت قصاص ساقط نمی شود؟
در جنایتی قصاص ساقط نمی شود که قتل با نقشه قبلی و به صورت عمدی و برنامه ریزی شده انجام شود در این وضعیت قانون برای قاتل اشد مجازات یعنی قصاص در نظر می گیرد.
در این شرایط نیز گرفتن رضایت اولیای دم به وسیله قاتل و بستگان او یا راضی کردن آنها به پرداخت دیه ممکن است باعث ساقط شدن قصاص شود.
بنابراین در جنایت ها و قتلی که قاتل به عمد و به صورت برنامه ریزی شده مرتکب آن ها شده باشد و خانواده مقتول خواهان صدور اشد مجازات برای او باشند قاتل به قصاص محکوم می شود و پس از طی شدن روال اداری و صدور حکم در موعد مشخص شده قصاص انجام می گردد.
در این گونه شرایط معمولاً هیچ راهی برای ساقط شدن قصاص وجود ندارد و حکم صادر شده تا زمان اجرا به قوت خود باقی می ماند.
آیا ساقط شدن قصاص به خاطر عدم تساوی در دین ممکن است؟
ساقط شدن قصاص به خاطر عدم تساوی در دین ممکن است به این معنا که اگر قاتل مسلمان باشد و فرد مقتول غیر مسلمان از قبیل ذمّی، معاهد یا مستأمن باشد قصاص ساقط می شود و قاتل که فردی مسلمان است به پرداخت دیه و مجازات تعزیری محکوم می گردد.
بر اساس ماده ۳۱۰ قانون مجازات اسلامی اگر فرد غیر مسلمانی مرتکب قتل فرد مسلمان شود فرد غیر مسلمان قصاص می شود.
با این حال اگر مسلمان مرتکب قتل غیر مسلمان شود فرد مسلمان قصاص نمی شود بلکه موظف است به ولی دم و بازماندگان مقتول دیه پرداخت کند یا مجازات حبس تعزیری برای او در نظر گرفته می شود.
چرا وقتی پدر یا جد پدری مرتکب قتل می شوند قصاص از آنها ساقط می شود؟
بر اساس فقه اسلامی به دلیل آنکه پدر یا جد پدری ولی دم محسوب می شوند و می توانند در صورت قتل فرزندان به وسیله غیر، در مورد قصاص یا بخشش قاتل یا گرفتن دیه تصمیم گیری نمایند به همین دلیل به قتل انجام شده از جانب آنها قصاص تعلق نمی گیرد و به مجازات اعدام محکوم نمی شوند.
اما با توجه به شرایط و نظر قاضی رسیدگی کننده به پرونده ممکن است پدر یا جد پدری در صورت قتل فرزند پس از ساقط شدن قصاص به حبس از سه سال تا ۱۰ سال محکوم شوند.
سخن پایانی
قتل هایی که مجازات قصاص ندارند به دو دسته قتل های غیر عمد و قتل های عمد تقسیم می شوند که قانونگذار برای آنها قصاص در نظر نگرفته است.
در قتل های غیر عمد به دلیل آنکه قتل بدون هدف و برنامه ریزی اولیه و به صورت اتفاقی انجام می شود قاتل به قصاص محکوم نمی شود.
در قتل های عمدی مثل قتل توسط پدر یا جد پدری، قتل توسط فرد مجنون یا کودک نابالغ، قتل در حالت مستی و بیهوشی، قتل غیر مسلمان توسط مسلمان، قتل در اجرای امر عامر قانون و قتل با اعتقاد به مهدورالدم بودن مقتول، قصاص از عهده قاتل ساقط می شود و قاضی رسیدگی کننده بر اساس قانون و نوع جرم قاتل را به پرداخته دیه یا حبس از ۳ تا ۱۰ سال محکوم می کند.
در قتل و جنایتی قصاص ساقط نمی شود که اولاً قتل به عمد و با نقشه قبلی انجام شده باشد ثانیا ولی دم یا بستگان مقتول راضی به بخشش قاتل یا دریافت دیه نشوند در این وضعیت فرد قاتل پس از طی شدن روال اداری و صدور حکم به اعدام محکوم می شود.
