تکلیف حضانت فرزند طبق ماده 1168 قانون مدنی به عهده پدر و مادر است یا به بیان دیگر نگهداری از فرزندانی که حاصل ازدواج زن و مرد باشند حداقل تا زمان بلوغ فکری و جنسی یا داشتن استقلال مالی حق و تکلیف پدر و مادر خونی است و آن ها از نظر قانونی و عرفی به هیچ وجه نمی توانند از این حق و تکلیف شانه خالی کنند. همچنین بدون دلیل موجه و حکم دادگاه صالحه هیچ فرد یا نهاد قانونی نمی تواند حق حضانت و سرپرستی کودکان را از پدر و مادر آن ها سلب کند. بر اساس ماده 1187 قانون مدنی، پدر و مادر مکلف و موظف به تربیت و نگهداری از فرزندان خود هستند و هر گونه کوتاهی و سهل انگاری در نگهداری و تربیت فرزندان می تواند باعث سقوط و از دست دادن حق حضانت به وسیله آن ها شود.
قوانین سن حضانت فرزند
قوانین سن حضانت فرزند با توجه به شرایط روحی و جسمی فرزندان مشخص می شود. بر طبق قوانین جاری کشور پدر و مادر مکلف هستند حضانت و نگهداری از فرزندان مشترک خود را از زمان تولد تا زمانی که توان مستقل شدن و اداره زندگی خود را داشته باشند به عهده گیرند.
همچنین آن ها نمی توانند به هر دلیل از این وظیفه و تعهد شانه خالی کنند و هیچ فرد و نهادی نمی تواند این حق را از آن ها سلب کند. ولی اگر پدر و مادر به هر دلیلی نتوانند به شکل مشترک و با هم از فرزندان خود نگهداری کنند یعنی از هم طلاق گرفته و جدا شوند شرایط نگهداری از فرزندان مشترک متفاوت می شود.
مطابق ماده 1169 قانون مدنی برای حضانت فرزندان، مادر تا سن 7 سالگی با رعایت مصلحت و به تشخیص دادگاه نسبت به پدر برای حضانت و نگهداری از کودکان در اولویت است یعنی در صورت درخواست مادر دادگاه حق حضانت فرزندان را به او می دهد و پدر موظف به پرداخت خرج زندگی روزمره فرزندان است.
همچنین اگر در زمان حضانت فرزندان، عدم صلاحیت هریک از والدین در نگهداری از آن ها برای مراجع قانونی محرز شود یا یکی از والدین که حضانت را بر عهده دارد به بد سرپرستی متهم شود امکان تغییر حضانت کننده وجود دارد حتی اگر از نظر قانونی نسبت به طرف مقابل در اولویت قرار داشته باشد.
مطلب پیشنهادی : وکیل مهریه
در کشورهای اسلامی مثل ایران پس از رسیدن فرزندان به سن بلوغ جنسی که در دختران 9 سال تمام قمری و در پسران 15 سال تمام قمری است قانون و دادگاه خود را از تعیین تکلیف در خصوص حضانت فرزندان فارق دانسته و خود آن ها هستند که انتخاب می کنند نزد پدر یا مادر زندگی کنند.
باید به این نکته توجه داشت که در کشورهای غربی و غیر اسلامی سن 18 سال و بلوغ فکر ملاک استقلال فرزندان محسوب می شود اما در کشورهای اسلامی ملاک این امر بلوغ جنسی فرزندان است. هرچند امروزه استقلال مالی یا تشکیل زندگی مشترک و ازدواج به عنوان ملاک مستقل شدن فرزندان در نظر گرفته می شود.
موانع حضانت فرزند
موانع حضانت فرزند با توجه به شرایط زندگی والدین می تواند متنوع باشد. هرچند قانونگذار بر حق و تکلیف والدین به حضانت و مراقبت از کودکان در مواد مختلف قانون مدنی تاکید می کند اما گاهی وجود برخی از عوامل می تواند حق حضانت پدر و مادر را به حالت تعلیق در آورد.
یعنی تا زمانی که آن مشکل برطرف نشود حق حضانت پدر و مادر توجیه قانونی ندارد و مراجع قانونی نتنها حق حضانت را به هریک از والدین بچه واگذار نمی کنند بلکه در خیلی از موارد این حق را غیر موجه می دانند.
به طور کلی منظور از موانع حضانت فرزند موارد و شرایطی است که اگر دچار نقص یا اختلال شوند ممکن است صلاحیت والدین برای حضانت کودک غیر موجه تشخیص داده شود و حضانت از آنان سلب گردد.
بر اساس ماده 1175 قانون مدنی طفل یا کودک را نمی توان از ابوین یا پدر و مادر که حضانت او را به عهده دارند جدا کرد مگر با دلایل قانونی و موجه، لذا در صورت بروز و نمود یکی از موانع حضانت، این حق برای مراجع قانونی محفوظ است که حضانت کودک را از پدر یا مادر خونی که در اولویت هستند گرفته و به افراد یا نهاد های ذی صلاح واگذار کند.
هرچند در کتب فقهی بیشتر در مورد موانع حضانت فرزند به وسیله مادر بحث می شود اما بجز ازدواج مجدد مادر پس از طلاق، تقریبا مواردی که مانع حق حضانت می شود بین پدر و مادر مشترک است و هر دو آن ها را در بر می گیرد.
از جمله موانع حضانت فرزند می توان به مواردی مثل انحطاط اخلاقی اشاره کرد که در فقه با عنوان فسق یا انحطاط اخلاقی والدین شناخته می شود. ماده 1173 قانون مدنی به صراحت می گوید اگر در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر و مادر، صحت جسمانی یا تربیت طفل در معرض خطر قرار گیرد. مراجع قانونی به تقاضای نزدیکان یا قیم کودک می تواند نسبت به اخذ تصمیم مناسب و مطلوب برای کودک اقدام کنند.
از مصادیق انحطاط اخلاقی والدین که می تواند باعث سلب حق حضانت از آن ها شود می توان به مواردی مثل اعتیاد زبان آور والدین به مواد مخدر، مشروبات الکلی و قمار، اشتهار به فساد و فحشاء، مبتلا بودن به بیماری های روحی و روانی با تشخیص و تایید پزشک قانونی، سوء استفاده از کودک تحت تکفل و وادار کردن او به مشاغل غیر اخلاقی مثل فساد، فحشا، قاچاق مواد مخدر و تکدی گری، ضرب و شتم کودک و تنبیه نابهنجار بدنی اشاره کرد.
از دیگر موانع حضانت فرزند می توان به موارد دیگری مثل امتناع حضانت کننده از انجام تکالیف اولیه و قانونی مثل تامین پوشاک و خورد و خوراک، مبتلا بودن والدین به بیماری مسری و واگیردار و احتمال سرایت آن به فرزندان تحت تکفل، جنون والدین یعنی عدم تعادل عقلی اشاره کرد.
بر اساس احکام اسلامی کافر بودن هریک از والدین مانع حضانت فرزند یا فرزندان می شود. همانطور که گفته شد یکی از موانع مهم حضانت فرزندان ازدواج مجدد زن یا زوجه است که باعث می شود پدر یا نزدیکان درجه اول کودک بتوانند حضانت او را از مادر سلب کنند.
مقررات مربوط به حضانت فرزند
مقررات مربوط به حضانت فرزند به دلیل اهمیت نگهداری درست از فرزندان در جوامع اسلامی و غیر اسلامی از اهمیت زیادی برخوردار است و قانونگذار سعی می کند از تمام اهرم هایی که می تواند ضریب سلامت روحی و جسمی کودکان را افزایش دهد به نحو مناسب استفاده کنند.
لذا قوانین و مقرارت مربوط به حضانت فرزندان از گستردگی و کیفیت مناسبی برخوردار است. از جمله قوانین و مقرارت مربوط به حضانت فرزند که از اهمیت بیشتری برخوردار است می توان به مواردی که در ادامه می آید اشاره کرد.
-ماده 1168وقانون مدنی که می گوید نگهداری از فرزندان حق و تکلیف پدر و مادر است.
– ماده 1169 قانون مدنی می گوید در صورت طلاق والدین، مادر برای گرفتن حضانت کودکان تا سن هفت سالگی آن ها در اولویت است و پس از آن در صورت فراهم بودن شرایط حضانت کودک به پدر می رسد.
– ماده 1170 قانون مدنی می گوید اگر در مدتی که حضانت کودک با مادر است، مادر دچار جنون شود یا با فرد دیگری ازدواج کند در صورت نارضایتی پدر یا اطرافیان درجه اول کودک دادگاه می تواند حضانت مادر را سلب کند.
– بر اساس ماده 1171قانون‌مدنی در صورت فوت یکی از والدین کودک، حضانت طفل به کسی که زنده است می رسد هرچند متوفی پدر طفل باشد و قبل از فوت برای کودک قیم مشخص کرده باشد.
– ماده 1172 قانون مدنی می گوید هیچ یک از والدین حق ندارند در مدتی که حضانت فرزند به آن ها واگذار شده است از آن امتناع کنند. در شرایطی که مراجع قضایی بنابر شرایط، حضانت طفل را به شخص دیگری به غیر از پدر واگذار کنند پدر کودک موظف به پرداخت هزینه زندگی روزمره کودک است و در صورت فوت پدر هزینه کودک با مادر است.
– ماده 1173 قانون مدنی می گوید در شرایطی که در اثر عدم مواظبت درست یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که فرزند تحت حضانت آن ها قرار دارد احتمال آسیب جسمی و روحی کودک وجود داشته باشد مراجع قانونی می توانند با توجه به تقاضای نزدیکان کودک، قیم یا رئیس حوزه قضایی نسبت به سلب حضانت از آن ها و انتقال حضانت به افراد مناسب اقدام کنند.
سخن پایانی
تکلیف حضانت فرزندان خونی پدر و مادر را قانونگذار به روشنی مشخص کرده است. قانونگذار در مواد قانونی به صراحت می گوید که حضانت فرزندان تا زمان تشکیل خانواده و داشتن استقلال مالی با پدر و مادر است. همچنین قانون گذار تاکید می کند که در صورت طلاق و جدایی پدر و مادر یکی از آن ها باید حضانت فرزند یا فرزندان را قبول نماید.
بر اساس قانون جاری تا سن 7 سالگی حضانت کودکان با مادر است و پس از سن 7 سالگی این حق به پدر منتقل می شود. البته باید توجه داشت که تا هر زمان حضانت کودک با مادر یا شخص دیگری باشد بر اساس قانون و تقاضای حضانت کنند پدر مسئول پرداخت هزینه های زندگی کودکان می باشد.
موانع حضانت فرزندان با توجه به شرایط می تواند متفاوت باشد که از مهمترین این موانع ازدواج مجدد مادر، عدم سلامت جسمانی یا روحی والدین، جنون و دیوانگی والدین با تشخیص و تایید پزشک قانونی و مبتلا بودن هریک از والدین که حضانت را به عهده دارد به بیماری مسری و واگیر دار می باشد.
