آیا به رای قطعی دادگاه تجدید نظر میتوان اعتراض کرد؟

بر اساس قانون امکان اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدید نظر وجود ندارد و احکام صادره از دادگاه تجدید نظر قطعی هستند. اما بر اساس بند الف ماده ۳۶۸ قانون آیین دادرسی مدنی، چنانچه حکم صادره از سوی دادگاه تجدید نظر راجع به یکی از موارد مثل اصل طلاق، نکاح و فسخ آن،  نسب، حجر یا وقف باشد امکان فرجام خواهی نسبت به آن برای افراد ذینفع در دیوان عالی کشور وجود دارد و افراد ذینفع می توانند  پس از صدور رای دادگاه تجدید نظر به رای صادر شده  در فاصله زمانی مقرر(  ۲۰ روزه برای افراد مقیم  کشور و فاصله زمانی دو ماهه برای ایرانیان مقیم خارج از کشور) اعتراض نمایند تا در صورت موجه بودن اعتراض مطرح شده، پرونده برای بررسی مجدد به دیوان عالی کشور ارجاع شود.

چگونگی قطعی شدن احکام صادره از سوی دادگاه ها؟

بر اساس قانون احکام صادر شده از سوی دادگاه های مختلف بر مبنای قابلیت اعتراض افراد ذینفع  برای  تغییر در مفاد حکم یا عدم قابلیت اعتراض و تغییر در مفاد حکم به دو دسته احکام قطعی و غیر قطعی تقسیم می شوند.

به بیان ساده اگر در حکم صادر شده از سوی قضات شعبه رسیدگی کنند قابلیت تجدید نظرخواهی و وا خواهی  در انشای حکم مورد نظر قید شده باشد. امکان اعتراض افراد ذینفع در فرصت قانونی مقرر شده وجود دارد و آنها می توانند به رای صادر شده اعتراض نمایند.

اما در برخی از احکام از ابتداء، قابلیت اعتراض به رای و حکم صادر شده به وسیله افراد ذینفع وجود ندارند و حکم به صورت قطعی صادر می شود مانند احکام حضوری که  از سوی دادگاه های تجدید نظر صادر می  گردد.

اما بر اساس قانون امکان و قابلیت اعتراض به برخی از احکام صادره از سوی دادگاه ها در قالب تجدید نظرخواهی و وا خواهی وجود دارد و افراد ذینفع، اگر از حکم صادر شده به دلایل مختلف ناراضی باشند می توانند در مهلت قانونی مقرر به حکم صادر شده اعتراض کرده و خواستار بررسی مجدد پرونده شوند.

لازم به ذکر است که اگر افراد ذینفع در مهلت قانونی مقرر به آرا و احکامی که قابلیت تجدید نظرخواهی و وا خواهی دارند اعتراض نکنند.

این احکام پس از طی شدن مدت قانونی مقرر قطعی شده و افراد ذینفع در آینده نمی توانند به آن ها اعتراض نمایند و احکام صادر شده لازم الاجرا تلقی می شوند.

بنابراین وقتی حکم از سوی شعبه بدوی صادر می شود اگر در انشاء حکم صادر شده، امکان اعتراض به رای صادر شده وجود داشته باشد یا منع قانونی برای اعتراض به آن وجود نداشته باشد فرد یا افراد ذینفع می توانند با در دست داشتن حکم صادر شده به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی  مراجعه کرده و نسبت به تنظیم لایحه اعتراض اقدام نمایند.

حکم قطعی چیست؟

حکم قطعی به حکمی گفته می شود که امکان یا قابلیت تغییر در مفاد یا نتیجه آن وجود ندارد و افراد ذینفع نمی توانند از طریق روال قانونی به رای صادر شده اعتراض نمایند.

همانطور که گفته شد احکام صادر شده از سوی شعب مختلف دادگاه ها به صورت حکم قطعی و غیر قطعی صادر می شوند.

احکامی که به صورت قطعی صادر شده باشند امکان و قابلیت تغییر در مفاد و نتیجه آنها وجود ندارد و طرفین دعوا باید به حکم صادر شده تمکین نمایند.

به عبارت ساده اگر حکم صادر شده از سوی شعب مختلف دادگاه غیر قابل اعتراض و تغییر  باشد قطعی است به این معنا که امکان اعتراض به حکم صادر شده یا مفاد آن از طریق روش های عادی اعتراض وجود ندارد.

لازم به ذکر است وقتی حکم دادگاه قطعی می شود امکان تغییر در مفاد حکم قطعی وجود ندارد و حکم صادر شده لازم الاجرا تلقی می شود و محکوم علیه موظف به اجرای حکم و تمکین به آن است.

همچنین باید به این نکته اشاره کرد که وقتی حکم صادر شده از سوی دادگاه قطعی است در صورتی قابلیت اجرا دارد که فرد محکوم له از دادگاه صادر کننده حکم تقاضای صدور اجرائیه یا دستور اجرا نماید تا حکم صادر شده بر اساس قانون اجرا گردد.

آیا حکم قطعی، قابل تغییر است؟

هرچند از نظر قانون، رای قطعی قابل تغییر نیست و لازم الاجرا می باشد اما قطعی بودن حکم به معنای امکان عدم تغییر آن نیست و اگر به دلایل مختلف در صدور حکم قطعی کم و کاستی وجود داشته باشد یا اشتباه و خطایی در صدور حکم رخ داده باشد یا مدارک جدیدی که نفی کننده حکم صادر شده باشد پیدا شود به صورت استثنایی در برخی از موارد، امکان تغییر در مفاد حکم قطعی پیش بینی شده است و امکان تغییر در مفاد حکم قطعی وجود دارد.

از جمله موارد استثنایی برای تغییر حکم قطعی می توان به مواردی مانند وا خواهی نسبت به حکم غیابی صادره از دادگاه تجدید نظر، اعتراض شخص ثالث، فرجام خواهی و اعاده دادرسی اشاره کرد که در ادامه به صورت مختصر به آنها اشاره می شود.

• وا خواهی نسبت به حکم غیابی صادر شده از سوی دادگاه تجدید نظر

وا خواهی نسبت به حکم غیابی صادر شده از دادگاه تجدید نظر یکی از مواردی است که امکان اعتراض به رای صادر شده و تغییر مفاد آن را فراهم می ‌کند.

به عبارت دیگر احکامی که به صورت غیابی صادر می شود اگر به دلیل عدم اعتراض فرد محکوم علیه قطعی شود قابل وا خواهی است.

به این معنا که فرد محکوم علیه می تواند به حکم قطعی صادر شده به صورت غیابی اعتراض کرده و خواستار بررسی مجدد حکم صادر شده گردد.

• فرجام خواهی

فرجام خواهی یکی دیگر است روش های استثنایی اعتراض به احکام صادر شده قطعی است. هرچند بر اساس قانون احکام صادر شده از دادگاه تجدید نظر قطعی و لازم الاجرا هستند اما بر اساس بند الف ماده ۳۶۸ قانون آیین دادرسی مدنی،  چنانچه حکم قطعی صادر شده از سوی دادگاه تجدید نظر راجع به مسائلی مثل اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب، حجر یا وقف باشد.

قانونگذار برای آن امکان اعتراض در قالب فرجام خواهی را فراهم کرده و اعتراض به این نوع احکام در دیوان عالی کشور بررسی می شود.

• اعتراض شخص ثالث

اعتراض شخص ثالث یکی دیگر از موارد استثنایی است که  در آن، امکان اعتراض به رای قطعی صادر شده، وجود دارد و افراد ذینفع می توانند به آرای قطعی صادر شده بر علیه خود اعتراض نمایند.

اعتراض شخص ثالث به معنای آن است که اگر فردی جز هیچ یک از طرفین دعوا نباشد و در فرایند رسیدگی به دعوا نام او مطرح شود.

چنانچه حکم صادره از سوی دادگاه به ضرر شخص ثالث صادر شده باشد و باعث تضییع حقوق او گردد. شخص ثالث مورد نظر پس از آگاهی از حکم قطعی صادر شده می تواند در قالب اعتراض شخص ثالث به حکم صادر شده اعتراض کرده و خواستار بررسی مجدد پرونده شود.

• اعاده دادرسی

اعاده دادرسی یکی دیگر از موارد استثنایی اعتراض به رای قطعی صادر شده است. بر اساس قانون اعاده  دادرسی  در دعاوی حقوقی و  کیفری تحت شرایط خاصی که قانونگذار مقرر کرده است امکان پذیر بوده و طرفین ذینفع می توانند به احکام صادر شده اعتراض نمایند.

لازم به ذکر است که جهات اعاده دادرسی کیفری در ماده ۴۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری و جهات اعاده دادرسی حقوقی در ماده ۴۲۶ قانون آیین دادرسی مدنی به تفصیل بیان شده است.

روال اعاده دادرسی برای تغییر حکم قطعی به این شکل است که پس از طرح دادخواست اعاده دادرسی، حتی اگر پرونده مختومه شده باشد پرونده از حالت راکت و مختومه خارج شده و دوباره در دادگاه نخستین پرونده مورد رسیدگی ماهوی قرار می گیرد.

در این وضعیت اگر اعاده دادرسی مطرح شده وارد دانسته شود، حکم قطعی اولیه صادر شده نقص و حکم جدید صادر می شود.

حکم قطعی به وسیله چه مرجعی صادر می شود؟

مرجع صادر کننده حکم قطعی یا قطعیت یافته با توجه به شرایط ممکن است متفاوت باشد. در پاره ای از موارد که امکان تجدید نظرخواهی برای حکم صادر شده وجود نداشته باشد حکم قطعی از سوی دادگاه بدوی صادر می شود.

اما وقتی امکان تجدید نظر برای حکم صادر شده از سوی دادگاه بدوی وجود داشته باشد در صورت اعتراض طرفین ذینفع، پس از بررسی پرونده به وسیله دادگاه تجدید نظر، حکم قطعی صادر می شود.

بر اساس ماده ۳۳۰ قانون آیین دادرسی مدنی، آرای دادگاه های عمومی و انقلاب در امور حقوقی قطعی است و امکان اعتراض به آنها وجود ندارد. مگر آنکه در قانون برای آنها امکان درخواست تجدید نظر پیش بینی شده باشد.

معمولا پس از صدور رای و حکم در دادگاه های بدوی، اگر امکان اعتراض و تجدید نظرخواهی برای حکم صادر شده وجود داشته باشد افراد ذینفع می توانند در فرصت مقرر قانونی به رای صادر شده اعتراض کرده و خواستار بررسی مجدد پرونده شوند.

وقتی پرونده برای بررسی مجدد به دادگاه تجدید نظر ارسال می شود احکام صادره از جانب این دادگاه قطعی بوده و این احکام با نام حکم قطعی دادگاه تجدید نظر شناخته می شود.

سخن پایانی

آیا به رای قطعی دادگاه تجدید نظر می توان اعتراض کرد؟ شاید سوال پر تکراری باشد که ذهن مخاطبان و افراد درگیر در  پرونده های مختلف را به خود مشغول کند.

در پاسخ به این سوال باید گفت که اگر بر اساس قانون، امکان اعتراض به رای دادگاه بدوی وجود نداشته باشد یا در انشای رای صادر شده عدم امکان اعتراض به آن قید شده باشد حکم قطعی و لازم الاجرا است.

هرچند آراء صادر شده قطعی غیر قابل اعتراض و تغییر هستند اما بر اساس ماده ۳۶۸ قانون آیین دادرسی مدنی در موارد استثنایی، مثل اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب، حجر یا وقف امکان اعتراض و فرجام خواهی وجود دارد و پرونده برای بررسی مجدد به دیوان عالی کشور ارسال می شود.