اهمیت موضوع تقسیم ارث و چالش های مرتبط پس از بررسی قوانین و مشکلات این حوزه مشخص می شود. قانونگذار به شکل مبسوط در مواد ۹۰۶ تا ۹۱۳ قانون مدنی به بررسی وضعیت و چگونگی تقسیم ارث مادر پرداخته و شرایط آن را مشخص کرده است. چهار گروه شامل پدر و مادر، فرزندان و شوهر از مادر ارث می برند که میزان ارث و شرایط آن بر اساس قانون متفاوت است. بر اساس این تقسیم بندی اگر پدر و مادر، زن متوفی یا مادر در قید حیات باشند و او فرزندی نداشته باشد پدر او دو سوم و مادرش یک سوم اموال و ماترک را به ارث می برند. اما اگر پدر و مادر در قید حیات باشند و مادر فرزند و شوهر داشته باشد سهم پدر و مادر به یک ششم اموال کاهش پیدا می کند. در این حالت اگر فرزند به جا مانده یک دختر باشد یک دوم اموال را به ارث می برد و اگر چند دختر از مادر یا زن متوفی به جای مانده باشد دو سوم اموال مادر بین آنها تقسیم می شود. همچنین اگر فرزندان، زن متوفی یا مادر، پسر باشند به غیر از یک ششم حق پدر و مادر بقیه اموال را به ارث می برند. علاوه بر این اگر مادر یا زن متوفی، زوج یا شوهر داشته باشد در صورت وجود فرزند یک چهارم اموال و در صورت نبودن فرزند، نصف اموال متوفی یا یک دوم آن را به ارث می برد.
سهم الارث مادر
اگر زن یا فرد متوفی فرزند یا خواهر و برادر داشته باشد یک ششم اموال به جای مانده و ماترک او، سهم الارث مادر است و اگر متوفی فرزند و خواهر یا برادر نداشته باشد این میزان به یک سوم افزایش پیدا می کند.
باید به این نکته توجه داشت که این میزان در صورتی به عنوان سهم الارث مادر در نظر گرفته می شود که پدر در قید حیات نباشد و در صورتی که پدر در قید حیات باشد از میزان یک ششم یا یک سوم، مقدار یک سوم به مادر و دو سوم آن به پدر تعلق می گیرد.
بنابراین میزان سهم الارث مادر تابع وجود فرزندان، پدر، برادر، خواهر و شوهر فرد متوفی است. البته باید به این نکته توجه داشت که دیون و بدهی های فرد متوفی هم می تواند عاملی مهم و موثر در میزان سهم الارث مادر یا دیگر وراث باشد.
قانون جدید ارث مادر به فرزندان ۱۴۰۳
قانون جدید ارث مادر به فرزندان به این منوال است که اگر یک فرزند از متوفی به جا مانده باشد خواه این فرزند پسر یا دختر باشد تمام ترکه به او تعلق می گیرد.
در حالت دیگر اگر اولاد فرد متوفی زیاد بوده و همه آنها پسر یا دختر باشند ترکه یا میراث به صورت تساوی یا بالسویه بین آنها تقسیم می شود.
در حالت سوم اگر تعداد فرزندان بیش از یک نفر باشد به این معنا که یک یا تعدادی از آنها پسر و یک یا تعدادی از آنها دختر باشد دو سوم اموال به پسرها و یک سوم به دخترها تعلق می گیرد.
عوامل موثر بر سهم الارث مادر
عوامل موثر بر سهم الارث مادر با توجه به شرایط می تواند متفاوت باشد اما به طور کلی از عوامل موثر بر سهم الارث مادر که عمومیت بیشتری دارد می توان به مواردی مثل وجود وصیّتنامه یا بدهی های متوفی اشاره کرد. به عبارت دیگر وجود وصیت نامه باعث می شود روال تقسیم اموال و میزان آن تغییر کند.
همچنین پرداخت دیون و بدهی های متوفی در صورتی که افراد طلبکار پیگیر دریافت مطالبات خود از طریق مراجع قانونی باشند نسبت به حق سهم وراث در اولویت است که این امر خود بخود باعث کاهش سهم الارث مادر می شود در ادامه به صورت مختصر به این موارد اشاره می شود.
-
وجود وصیت نامه
وجود وصیت نامه یکی از عوامل موثر بر سهم الارث مادر است. به عبارت دیگر وقتی از مادر وصیت نامه ای در مورد تقسیم ماترک به جای بماند شرایط متفاوت می شود.
به این معنا که اگر وراث از مفاد وصیت نامه تنظیم شده رضایت داشته باشند سهم الارث آنها بر اساس وصیت نامه تقسیم می شود.
اما اگر وراث از مفاد و شرایط وصیت نامه، ناراضی باشند. یک سوم اموال تقسیم شده از طریق وسط نامه معتبر است و دو سوم باقیمانده بر اساس قوانین جاری ارث و میراث بین وراث تقسیم می شود.
باید به این نکته توجه داشت که در این حالت با وجود نارضایتی وراث یک سوم سهم الارث آنها کاهش پیدا کرده و بر اساس وصیت نامه به افراد ذینفع داده می شود.
-
بدهی های متوفی
بدهی های متوفی یکی دیگر از عوامل موثر بر سهم الارث مادر است. هرچند بر اساس قانون ورثه متوفی تحت هیچ شرایطی مسئول پرداخت بدهی های او نیستند اما بر اساس قانون، بدهی های متوفی باید از ماترک و میراث او پرداخت شود.
به عبارت دیگر وقتی افراد طلبکار پیگیر دیون و مطالبات خود در مراجع قضایی باشند ابتدا دیون یا بدهی های متوفی یا مادر از ترکه و اموال به جای مانده کسر و پرداخت می شود سپس نسبت به تقسیم ترکه بین وراث اقدام می شود.
حتی اگر ترکه یا میراث مادر یا متوفی کفاف پرداخت بدهی ها را نکند همان مقدار موجود به نسبت لازم میان افراد طلبکار تقسیم می گردد.
تکلیف اموال بعد از فوت مادر؛ سهم ارث به چه کسانی می رسد؟
تکلیف اموال بعد از فوت مادر بر اساس قوانین جاری یا وصیت نامه متوفی مشخص می شود و سهم الارث بر اساس طبقات وراث موجود در قانون بین آنها تقسیم می گردد.
پدر، مادر، فرزندان و شوهر عناصر اصلی و طبقه اول وراث در تقسیم ارث مادر یا متوفی محسوب می شوند. به این معنا که اگر مادر فوت کند در صورت وجود پدر و مادر و نبودن فرزند یک سوم اموال به مادر و دو سوم آن به پدر می رسد.
اگر فرزندی از متوفی باقی مانده باشد سهم پدر و مادر به یک ششم اموال به جای مانده کاهش پیدا می کند و اگر ورثه به جای مانده یک دختر باشد یک دوم به او می رسد. اما در صورتی که وراث چند دختر باشند یک سوم اموال به آنها تعلق می گیرد.
همچنین اگر وراث یا فرزندان پسر باشند به غیر از یک ششم سهم پدر و مادر، بقیه سهم الارث به آنها تعلق می گیرد. در نهایت اگر فرد متوفی زوج یا شوهر داشته باشد در صورت وجود فرزند یک چهارم و در صورت عدم وجود فرزند یک دوم ارث یا ماترک به او می رسد.
بر اساس قانون تکلیف اموال بعد از فوت مادر به این شکل است که اموال بر اساس طبقات وراث در صورت عدم وجود دیون و بدهی متوفی بین آنها تقسیم می شود. در این وضعیت تقسیم بندی سهم الارث بر اساس طبقه بندی وراث از نظر نسبت فامیلی انجام می‌شود.
به این معنا که ابتدا ماترک به پدر و مادر به شرط حیات، فرزند و اولاد، فرزندان یا نوه و شوهر می رسد. در صورت نبودن این افراد ما ترک بین اجداد، برادر و خواهر متوفی، فرزندان خواهر و برادر تقسیم می شود.
در صورتی که طبقه دوم وراث هم وجود نداشته باشد ما ترک متوفی به عموها، عمه ها، دایی ها، خاله ها و فرزندان آنها می رسد.
اما در صورتی که مادر یا زن متوفی هیچ خویشاوند نسبی نداشته باشد اموال به جای مانده به عموها، دایی ها، خاله و عمه مادر تعلق می گیرد و چنانچه پس از انتشار آگهی انحصار وراثت، هیچکس خود را به عنوان فامیل یا نزدیکان متوفی به مراجع قانونی معرفی نکند اموال او به نفع دولت مصادره می شود.
نحوه تقسیم ارث مادر بین فرزند پسر و دختر
نحوه تقسیم ارث مادر بین فرزندان پسر و دختر بر اساس ماده ۹۰۷ قانون مدنی انجام می شود، به این معنا که اگر مادر فوت کرده باشد و ابوین یا پدر و مادر او در قید حیات نباشند ترکه یا میراث به جای مانده بر اساس قانون بین آنها تقسیم می شود.
در این وضعیت اگر اولاد به جای مانده از مادر یک دختر یا پسر باشد ماترک یا میراث به طور کامل به او می رسد. اما چنانچه فرزندان به جای مانده از مادر چند دختر یا چند پسر باشند اموال و ماترک به جای مانده به صورت مساوی بین آنها تقسیم می شود.
همچنین اگر فرزندان به جای مانده از مادر از یک نفر بیشتر باشد و یک یا تعدادی از آنها دختر و یک یا تعدادی پسر باشند. دو سوم اموال به پسرها و یک سوم اموال و ماترک به دخترها تعلق می گیرد.
معمولاً ماترک و اموال به جای مانده از زن یا مادر شامل اموالی مثل خانه، وسایل خانه و طلا یا جواهرات زینتی می شود که بر خلاف نظرات و دیدگاه عوام این اموال به صورت خاص به کسی تعلق نمی گیرد و بر اساس قانون ارث و میراث میان بازماندگان تقسیم می شود که در ادامه به آنها به صورت مختصر پرداخته می شود.
تقسیم ارث خانه مادر
تقسیم ارث خانه مادر به این شکل است که پس از انجام انحصار وراثت و مشخص شدن وراث، این مال یا خانه بر اساس قانون بین آنها تقسیم می شود و هیچ یک از فرزندان نسبت به دیگری در تقسیم ارث خانه مادری ارجحیت ندارد.
به عبارت دیگر وقتی مادر فوت کند و خانه ای به عنوان ماترک از او به جا بماند یا خانه به فروش رسیده و وجه فروش آن بین وراث تقسیم می شود.
همچنین اگر یک یا تعدادی از وراث راضی به فروش خانه مادر نباشند پس از به دست آوردن قیمت کارشناسی خانه، سهم الارث بقیه را داده و خانه را بر می دارند.
تقسیم ارث وسایل منزل
تقسیم ارث وسایل منزل هم مثل دیگر اموال به جای مانده از مادر یا فرد متوفی است یعنی وراث دختر یا پسر نمی توانند با اتکا به دختر یا پسر بودن خود برخی از وسایل را متعلق به خود بدانند.
بلکه وسایل باقیمانده در صورت توافق طرفین بر اساس قانون ارث و میراث بین آنها تقسیم می شود یا در صورت عدم توافق طرفین، اموال به جای مانده با نظارت کارشناس دادگستری به فروش رسیده و وجه به دست آمده بر اساس سهم الارث هر نفر به او داده می شود.
تقسیم ارث طلای مادر؛ آیا طلای مادر به دختر میرسه؟
تقسیم ارث طلای مادر یکی از نکات چالش برانگیز در مسئله تقسیم ارث و میراث مادر است. معمولاً عوام و مردم عادی معتقدند طلای به جای مانده از مادر حق دختر است و باید طلاهای متوفی خارج از موازین قانونی به دختر یا دختران او داده شود و پسران سهمی از طلا یا زیور آلات به جای مانده از مادر نمی برند.
اما بر اساس قانون وراثت، طلا یا اموال زینتی تفاوتی با دیگر اموال به جای مانده از متوفی ندارند و باید به صورت قانونی بر اساس طبقات ارث و میزان سهم الارث هر نفر تقسیم شود. به عبارت دیگر وقتی وارث یا فرد بازمانده از متوفی یک نفر باشد همه طلا ها و جواهرات او به آن یک نفر می رسد.
در حالی که اگر تعداد وراث بیشتر باشد طلا یا ارزش گذاری شده بر اساس حق السهم بین آنها تقسیم می شود یا طلا با نظارت کارشناسان دادگستری به فروش رسیده سپس وجه به دست آمده بر اساس حق السهم هر فرد بین وراث تقسیم می گردد.
مراحل تقسیم ارث مادر
مراحل تقسیم ارث مادر از زمان تایید فوت مادر به وسیله پزشکی قانونی و گرفتن گواهی فوت آغاز می شود. پس از دریافت گواهی فوت وراث یا یک نفر به نمایندگی از آنها با در دست داشتن اوراق هویتی به مراکز قانونی برای دریافت گواهی حصر وراثت مراجعه می کنند.
در این مرحله اگر ماترک و میراث متوفی به صورت توافقی بین وراث تقسیم نشود. وراثت پس از دریافت گواهی حصر وراثت و مشخص شدن وراث یا تعداد آنها و میزان سهم الارث با در دست داشتن مدارک لازم به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی برای تنظیم دادخواست تقسیم ارث مراجعه می کنند.
پس از تنظیم دادخواست تقسیم ارث در این دفاتر، دادخواست تنظیم شده برای دادرسی به شورای حل اختلاف شهر محل سکونت وراث ارسال می گردد. در ادامه بر اساس مدارک ارائه شده و نظر کارشناس دادگستری اموال به جای مانده از متوفی میان وراث تقسیم می شود.
- گواهی فوت
گواهی فوت یکی از مدارک مهم و اولیه برای تقسیم ارث مادر است، به عبارت دیگر وقتی زن یا مادر فوت می کند در صورتی که فوت او از طرف پزشکی قانونی تایید گردد.
گواهی فوت صادر شده و به صورت دستی یا الکترونیک در اختیار وراث قرار می گیرد تا آنها بتوانند با در دست داشتن این گواهی برای انجام کارهای اداری و تقسیم ارث اقدام کنند.
- حصر وراثت
حصار و وراثت یا انحصار وراثت یکی از مراحل تقسیم ارث مادر یا فرد متوفی است که باید بر اساس روال قانونی انجام شود.
بر اساس قانون انحصار وراثت سال ۱۳۰۸ و قانون امور حسبی، قبل از آغاز فرایند تقسیم اموال فرد متوفی، باید تعداد وراث و میزان ماترک شخص فوت شده به صورت دقیق مشخص گردد تا امکان تقسیم اموال بین وراث فراهم باشد و در آینده کسی به عنوان خواهان نتواند ادعای ارث و میراث نماید.
- تقسیم اموال
تقسیم اموال یکی از مراحل تقسیم ارث مادر است که به دو شکل انجام می شود. به این معنا که وراث می توانند بعد از گرفتن گواهی انحصار وراثت دور یکدیگر جمع شده و اموال باقیمانده از مادر یا متوفی را به صورت توافقی بین خود تقسیم نمایند.
اما در صورتی که وراث تمایلی به تقسیم ماترک یا اموال به جای مانده از فرد متوفی یا مادر به صورت توافقی نداشته باشند باید با در دست داشتن گواهی انحصار وراثت و مدارک هویتی وراث به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و اقدام به تنظیم دادخواست تقسیم ارث نمایند.
سپس در ادامه دادخواست تقسیم ارث برای رسیدگی به شورای حل اختلاف محل سکونت آنها ارسال شده و پس از طی شدن روال اداری، اموال یا ماترک به جای مانده از متوفی یا همان مادر بین وراث تقسیم می شود.
مشکلات رایج در تقسیم ارث مادر
از مشکلات رایج در تقسیم ارث مادر می توان به مواردی مانند اختلاف بین ورثه، تقسیم اموال مشترک و بدهی های متوفی و تاثیر آن بر تقسیم ارث اشاره کرد که در ادامه به صورت مختصر به آنها اشاره می شود.
- اختلاف بين ورثه
اختلاف بین ورثه یکی از مشکلات رایج در تقسیم ارث مادر است، به عبارت دیگر وراث ممکن است در میزان و نحوه تقسیم ماترک یا میراث به جای مانده از مادر دچار اختلاف شده و خواستار تایید خواسته ها یا دریافت سهم بیشتری از ماترک و میراث مادر باشند که در این وضعیت امکان تقسیم توافقی اموال و ماترک باقیمانده فراهم نمی شود و وراث برای تقسیم قانونی ماترک باید به مراجع قانونی و قضایی مراجعه نمایند.
- تقسیم اموال مشترك
تقسیم اموال مشترک یکی دیگر از مشکلات رایج در تقسیم ارث مادر است به این معنا که اگر ارث یا ماترک به جای مانده از مادر در شراکت افراد دیگر باشد وراث را برای تقسیم ماترک دچار مشکل می کند و آنها باید پس از ارائه مدارک لازم و طی شدن روال قانونی از طریق روش های مختلف مثل درخواست افراز، تقسیم مال مشترک، دستور فروش و خلع ید مشاعی برای گرفتن سهم الارث خود اقدام نمایند.
- بدهی های متوفی و تاثیر آن بر تقسیم ارث
بدهی های متوفی یکی دیگر از مشکلات رایج در تقسیم ارث مادر است و در صورتی که دیون یا بدهی زیاد باشد و از طریق افراد طلبکار به شکل قانونی دنبال شود تاثیر آن بر تقسیم ارث مشهود و غیر قابل انکار خواهد بود. به عبارت دیگر وقتی افراد طلبکار دیون و بدهی های مادر یا فرد فوت شده را از طریق مراجع قانونی پیگیری کرده باشند.
ابتدا دیون و بدهی ها مادر یا متوفی پرداخت می شود سپس نوبت به تقسیم اموال باقیمانده بین وراث می رسد. چنانچه اموال به جای مانده کفایت پرداخت دیون و بدهی های مادر یا فرد متوفی را نکند. اموال به جای پس از حسابرسی براساس میزان بدهی بین افراد طلبکار تقسیم می گردد.
نکات مهم برای تقسیم ارث مادر
نکات مهم برای تقسیم ارث مادر با توجه به شرایط ممکن است متفاوت باشد اما به طور کلی از نکات مهم برای تقسیم ارث مادر می توان به مواردی مانند مشورت با وکیل، حفظ اسناد مالی و توافق ورثه اشاره کرد که در ادامه به صورت مختصر به آنها پرداخته می شود.
- مشورت با وکیل
مشورت با وکیل انحصار وراثت حاذق و با تجربه که به صورت تخصصی در زمینه تقسیم ماترک به جای مانده از افراد متوفی کار می کند یکی از نکات مهم برای تقسیم ارث مادر است.
به عبارت دیگر مشورت با وکیل، علاوه بر سرعت بخشیدن به روند کار و طی شدن مراحل اداری، از سردرگمی وراث و طولانی شدن روند دادرسی و تقسیم اموال جلوگیری می کند.
بنابراین بهترین روش برای تقسیم ارث مادر مراجعه به وکلای با سابقه و مشورت با آنها است تا بتوان مدارک لازم برای تقسیم اموال را هرچه زودتر آماده کرده و در صورت وجود مشکلات حقوقی بتوان راهکار لازم برای عبور از این مشکلات را دریافت نمود.
- حفظ اسناد مالی
حفظ اسناد مالی یکی دیگر از نکات مهم برای تقسیم ارث مادر است به عبارت دیگر حفظ اسناد مالی وراث باعث تسریع در روند کار و سرعت گرفتن تقسیم اموال بین وراث می گردد.
چون عدم حفظ اسناد مالی باعث مطرح شدن یک ادعای بی سند و پیگیری آن از طریق مراجع قانونی می شود که این امر باعث اتلاف وقت و صرف هزینه های زیاد برای رسیدن به نتیجه لازم می شود.
- توافق بین ورثه
توافق بین ورثه یکی از نکات مهم برای تقسیم ارث مادر است، به عبارت دیگر توافق بین ورثه برای تقسیم اموال مادر روشی مناسب و کم هزینه برای تقسیم اموال به جای مانده و جلوگیری از سرگردانی در مراکز قضایی و بوروکراسی اداری است.
اگر وراث بتواند پس از گرفتن گواهی انحصار و وراثت به صورت توافقی اموال و ماترک به جای مانده از مادر را بین خود تقسیم کنند روند تقسیم اموال و ماترک به جای مانده از مادر یا متوفی کوتاه شده و هزینه و وقتی کمی از آنها می گیرد.
اما اگر وراث نتوانند ماترک و اموال به جای مانده از مادر یا زن متوفی را به صورت توافقی بین خود تقسیم کنند باید از طریق روال قضایی که زمان بر و هزینه بر است انجام دهند.
سوالات متداول
- ایا مادر میتواند ارث خود را به یک فرزند بدهد؟
مادر می تواند ارث خود را در زمان حیات به صورت قانونی و قطعی به یکی از فرزندان خود منتقل نماید. اما اگر این کار در قالب وصیت نامه رسمی و قانونی انجام شود و سایر وراث از این کار ناراضی باشند فقط یک سوم اموال به فرزند مورد نظر تعلق گرفته و دو سوم ماترک یا اموال باقیمانده از مادر یا فرد متوفی بین وراث یا فرزندان او تقسیم می گردد.
- آیا ارث مادر بین دختر و پسر مساوی است؟
ارث مادر در صورتی بین دختر و پسر مساوی تقسیم می شود که فقط چند دختر یا چند پسر از مادر یا متوفی باقی مانده باشد. اما اگر از مادر یا متوفی یک پسر و یک دختر، یک پسر و چند دختر یا یک دختر و چند پسر باقی مانده باشد یک سوم اموال و ماترک به دخترها و دو سوم اموال به پسرها تعلق می گیرد.
