مهدورالدم کیست؟

مهدورالدم یک اصطلاح فقهی است و به فردی اطلاق می شود که کشتن او در حکومت اسلامی به دلایل فقهی و شرعی جرم نیست و فرد قاتل به مجازات قصاص یا پرداخت دیه محکوم نمی شود. مهدورالدم از نظر لغوی به معنی هدر و بی ارزش یا باطل بودن معنی می شود. به عبارت دیگر هر گاه بر اساس تعریف شرعی و فقهی که برگرفته از قرآن و شریعت اسلام است فردی مهدورالدم شناخته شود خونش باطل و هدر است و قانونگذار برای قاتل جرم انگاری نمی کند. به این معنا که اگر فرد مهدورالدم به وسیله شخص دیگر به قتل برسد فرد قاتل موظف به پرداخت دیه نیست و مجازات قصاص در مورد او اعمال نمی شود. در فقه اسلامی واژه مقابل مهدورالدم، محقون الدم یا حفظ شده از قتل است یعنی کشتن چنین فردی جرم است و برای قاتل مجازات تعیین شده در قانون مثل قصاص و دیه در نظر گرفته می شود.

مصادیق حکم مهدورالدم

تشخیص مهدورالدم بودن یک فرد با استناد به مصادیق فقهی آن در گرو آشنایی با مبانی فقهی و شریعت اسلام است چون بدون آشنایی با فقه و شریعت اسلام،  صادر کردن حکم مهدورالدم بودن یک فرد و اجرای آن به وسیله دیگر شهروندان کشورهای اسلامی ممکن جایز نیست.

بنابراین اگر فردی به صورت خودسرانه و با تشخیص فردی این کار را انجام دهد ممکن است مجازات شود. همانطور که گفته شد مهدورالدم بودن یک واژه و اصطلاح فقهی است که به معنای باطل بودن یا بی ارزش بودن خون یک فرد است و اگر یک شخص مسلمان مرتکب قتل فرد مهدورالدم شود در حکومت اسلامی برای او مجازات در نظر گرفته نمی شود.

از جمله مصادیق مهدورالدم بودن که در فقه اسلامی به آن اشاره شده و فقهای مختلف در مورد آنها نظر داده ‌اند می توان به مواردی مانند کافر حربی و مرتد فطری، سب النبی، باغی، مهاجم، زانی و لائط، قتل مستوجب قصاص و تکرار جرم در جرائم مستوجب حد اشاره کرده که در ادامه به صورت مختصر به آنها اشاره می شود.

• کافر حربی و مرتد فطری

یکی از مصادیق مهدورالدم  بودن اثبات کافر حربی و مرتد فطری بودن یک فرد است. به عبارت دیگر وقتی یک فرد کافر حربی و مرتد فطری باشد اذن امام برای کشتن او کفایت می کند و این امر بر هر مسلمان مطلع واجب است.

هرچند بین فقها و علمای اسلام بر سر اذن امام در صدور حکم مهدورالدم بودن کافر حربی و مرتد فطری اختلاف است. به این معنا که برخی از علما معتقدند که وقتی شخصی مرتد است هر فرد مسلمان می تواند او را به قتل برساند.

اما برخی از علما مثل  شیخ مفید در المقنعة و شهید اول در الدروس الشرعیه با این حرف مخالف هستند و معتقدند برای تایید مهدورالدم بودن یک فرد و اجرای حد مرتد فطری بودن به اذن امام یا نایب امام نیاز است و یک مسلمان سر خود و با استناد به اطلاع از مرتد بودن یک فرد نمی تواند حکم حد را در مورد او اجرا کند.

• سب النبی

سب النبی یکی دیگر از مصادیق مهدورالدم بودن یک فرد است. به عبارت دیگر هر گاه یک فرد به پیغمبر یا یکی از ائمه ناسزا بگوید مهدورالدم شناخته می‌شود و شنونده چنین ناسزایی در صورت در امان بودن می تواند فرد ناسزا گو را با استناد به مهدورالدم بودن بکشد و برای این کار به اذن امام یا حاکم اسلامی نیاز نیست.

اما برخی از علما مثل شیخ مفید و علامه حلی با این نظر مخالفند و معتقدند مجازات سب النبی یا فرد ناسزا گو به پیغمبر و ائمه اطهار بدون اذن امام جایز نیست و اجرای این حکم در حوزه اختیارات حکومت اسلامی است و هر شخصی نمی تواند این کار را انجام دهد.

• قتل در فراش

قتل در فراش یا زانی و لائط از دیگر مصادیق مهدورالدم بودن است، به این معنا که هر گاه یک زن شوهر داشته باشد و فردی با زن او زنا کند، فرد زانی فقط در حین عمل زنا مهدورالدم است و شوهر می تواند او را بکشد.

همچنین اگر شوهر به زناکار بودن زن یا رضایت او از عمل جنسی با فرد زناکار یقین داشته باشد می تواند او را نیز بکشد.

در مسئله زانی و لائط هم بین علما و فقهای مسلمان اختلاف وجود دارد به این معنا که گروهی مهدورالدم بودن فرد زناکار و لواط کار را پذیرفته و قتل او را به وسیله بیننده جایز می داند اما گروهی از فقها این امر را جایز نمی دانند و صدور حکم مهدورالدم بودن  چنین افرادی را منوط به اذن امام و اجرای حکم را جز وظایف حکومت اسلامی می دانند.

• قاتل مستوجب قصاص

قاتل مستوجب قصاص یکی دیگر از مصادیق مهدورالدم بودن است و اگر کسی غیر از اولیای دم فرد قاتل را بکشد قاتل محسوب می شود.

اما برخی از علما و فقهای اسلام با این نظر مخالف هستند و معتقدند که مجازات قتل مستوجب قصاص در اختیار حکومت اسلامی است و کسی نمی تواند به صورت خودسرانه کسی را به جرم قتل قصاص کند.

• باغی

باغی یا بغی یکی دیگر از مصادیق مهدورالدم بودن است، در فقه اسلامی بغی به معنی تجاوز و تعدی به حقوق دیگران و شورش بر علیه امام مشروع یا حاکم اسلامی است.

بنابراین بر اساس نظر علما و فقهای اسلام کسانی که بر علیه حکومت اسلامی و یا امام مشروع شورش کنند و تنها راه دفع شر آنها جنگ باشد خونشان هدر و بی ارزش است.

مهدورالدم بودن اهل بغی و جنگ با آنها در گرو صدور اذن امام یا منصوب ایشان است و در صورتی که بر واجب بودن جنگ از سوی امام یا منصوب او تاکید شود و مسلمانان از این امر سرپیچی کرده و در جنگ شرکت نکنند مرتکب گناه کبیره می شوند.

• تکرار جرم در جرائم مستوجب حد

تکرار جرم در جرائم مستوجب حد، از دیگر مصادیق مهدورالدم شناخته شدن یک فرد است، به این معنا که اگر یک فرد سه بار مرتکب جرم حدی دارای حد یکسانی مثل تکرار در جرم زنا، قذف، شراب خواری، سرقت، مساحقه و تفخیذ شود و هر بار بر فرد مجرم، مجازات حدی جاری شود.

اگر فرد مجرم برای بار چهارم مرتکب همان جرم شود مهدورالدم شناخته می شود و حاکم جامعه اسلامی می تواند این حکم را اجرا کند، لازم به ذکر است که افراد دیگر نمی توانند این حکم را اجرا کنند چون برای آنها می تواند مجازات قصاص را به دنبال داشته باشد.

مجری حکم مهدورالدم کیست؟

بر اساس فقه اسلامی مجری حکم مهدورالدم بودن با توجه به مصادیق آن ممکن است متفاوت باشد. به این معنا که در پاره ای از موارد برای شناسایی و کشتن فرد مهدورالدم اذن امام شرط است. اما در مواردی برای مجازات فرد مهدورالدم نیاز به اذن امام نیست و همه مسلمانان می توانند حکم را اجرا کنند.

علاوه بر این، اجرای حکم مهدورالدم بودن در پاره ای از موارد فقط به وسیله شخص خاص و معینی قابل اجراست و اگر افراد دیگر چنین کاری انجام دهند مرتکب جرم شده اند و برای آنها مجازات در نظر گرفته می شود.

لازم به ذکر است که بر اساس ماده ۳۰۳ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ خورشیدی، هر گاه شخصی مرتکب قتل شود و معتقد باشد منجی علیه مهدورالدم بوده است و فرد قاتل با چنین تصوری مرتکب جرم شده باشد باید این ادعا بر اساس موازین و مصادیق مطرح در فقه و قانون به اثبات برسد در غیر این صورت برای فرد مجرم مجازات قصاص یا پرداخت دیه در نظر گرفته می شود.

بنابراین اگر ثابت شود که فرد منجی علیه مهدورالدم بوده است مجازات قصاص یا پرداخت دیه به فرد قاتل تعلق نمی گیرد و به دلیل اجرای خودسرانه حکم مهدورالدم بودن برای او مجازات حبس تعزیری در نظر گرفته می شود.

همچنین اگر در مراجع قانونی، ثابت شود که فرد مقتول مهدورالدم نبوده و قاتل به اشتباه و بر اساس تفکرات شخصی خود مرتکب قتل شده است علاوه بر پرداخت دیه، مجازات حبس نیز برای فرد قاتل در نظر گرفته می شود.

سخن پایانی

مهدورالدم کیست؟ شاید سوالی باشد که ذهن مخاطبان را به خود مشغول کند در پاسخ به این سوال باید گفت مهدورالدم کسی است که از نظر فقه و شریعت اسلام، خونش باطل و هدر است به این معنا که اگر به دست مسلمانی کشته شود برای فرد قاتل مجازات، قصاص یا دیه در نظر گرفته نمی شود.

منتهی باید به این نکته توجه داشت که مهدورالدم شناخته شدن یک فرد با استناد به مصادیق این جرم در صلاحیت افراد عادی جامعه نیست و این امر باید به اذن یا تایید امام، نایب منصوب امام یا حاکم جامعه اسلامی برسد تا قابل اجرا باشد و هر کسی به صورت خود سرانه و با تصمیم شخصی نمی تواند شخص دیگری را مهدورالدم دانسته و حکم را اجرا کند.