مدت زمان رسیدگی به پرونده در دیوان عالی کشور با توجه به شرایط پرونده و پیچیدگی های آن ممکن است متفاوت باشد که این امر تعیین یک زمان مشخص و یکنواخت را برای پرونده های مختلف سخت می کند. وقتی پرونده های مختلف به دلیل اعتراض طرفین دعوا به نتیجه پرونده به دیوان عالی کشور ارجاع می شود. این دیوان پس از بررسی پرونده، بازه زمانی مشخصی را برای رسیدگی به پرونده در نظر می گیرد که این زمان با توجه به شرایط و نوع پرونده ممکن است از چند ماه تا چند سال در نوسان باشد. همچنین اگر پیچیدگی ها و شرایط یک پرونده اجازه ندهد که دادرسی پرونده در بازه زمانی مشخص شده به اتمام برسد مهلت تعیین شده قابل تمدید است و ممکن است زمان رسیدگی به یک پرونده طولانی تر شود.
وظیفه دیوان عالی کشور چیست و چرا این نهاد تشکیل شده است؟
دیوان عالی کشور بالاترین نهاد نظارتی و قانونی است که بر اساس اصل ۱۶۱ قانون اساسی تشکیل شده است. وظیفه اصلی دیوان عالی کشور نظارت بر اجرای صحیح و شرعی قوانین در محاکم دادگستری است.
به عبارت دیگر وظیفه دیوان عالی کشور، نظارت دقیق بر اجرای درست قوانین در دادگاه ها و محاکم قضایی و ایجاد وحدت رویه در احکام صادر شده است.
ساختار دیوان عالی کشور به این شکل است که این نهاد از بخش هایی مثل دادسرا، هیئت های عمومی، شعب حقوقی و کیفری تشکیل می شود و دادسرای کل دیوان مسئولیت نظارت بر فعالیت دادسرا های سراسر کشور را به عهده دارد.
از جمله وظایف دیوان عالی کشور می توان به مواردی مانند پیگیری تخلف رئیس جمهور نسبت به رعایت وظایف قانونی، بررسی مشکلات صلاحیت و مشخص نبودن مرجع صالح، توافق با اعاده دادرسی در بخش احکام کیفری، ایجاد وحدت رویه در محاکم قضایی و نظارت بر اجرای دقیق ضوابط و مقررات در محاکم قضایی اشاره کرد.
در چه شرایطی پرونده های مختلف کیفری و حقوقی برای بررسی به دیوان عالی کشور ارسال می شود؟
معمولاً برای پرونده های مختلف کیفری و حقوقی در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی طرح دعوا می شود، سپس پرونده مورد نظر به دادسرا یا شعب رسیدگی کننده ارسال می گردد.
بنابراین پرونده های مختلف ابتدا در دادگاه های بدوی که صلاحیت ذاتی بررسی دعوا را دارند مطرح می شوند. سپس در ادامه پس از طی شدن روال اداری و انجام دادرسی، برای پرونده های مختلف با توجه به شواهد و مدارک یا اظهارات طرفین دعوا رای صادر می شود.
اما اگر در جریان رسیدگی به یک پرونده، قوانین شکلی مثل آیین دادرسی کیفری و مدنی رعایت نشود یا قوانین ماهوی مثل قوانین مدنی، قانون تجارت و قانون مجازات اسلامی نقض شود.
این امکان فراهم می شود که طرفین دعوا یا وکلاء آنها با استناد به نقض قانون یا عدم رعایت قوانین شکلی، خواستار ارسال پرونده به دیوان عالی کشور برای بررسی شوند. همچنین اگر قضات در پرونده هایی با موضوع مشابه اقدام به صدور آرای متناقض نمایند.
در این وضعیت نیز امکان ارسال پرونده به دیوان عالی کشور به عنوان مرجعی ناظر و بالاتر وجود دارد تا تناقض ایجاد شده مورد بررسی قرار گرفته و رای واحد صادر شود.
روند دادرسی پرونده در دیوان عالی کشور به چه شکل است؟
روند دادرسی پرونده در دیوان عالی کشور یک پروسه مشخص و تعریف شده است که برای بررسی یک پرونده به وسیله این دیوان به شکل مرحله به مرحله طی می شود.
بنابراین برای آنکه نقص قوانین یا تشدد آرا در دیوان عالی کشور بررسی شود ابتدا باید شکایت از سوی یکی از طرفین دعوا به ضمیمه اسناد و مدارک در این دیوان مطرح شود.
در ادامه شکایت مطرح شده در دیوان عالی کشور بررسی می شود و اگر طرح شکایت در این دیوان پس از بررسی مدارک و اسناد تایید شود.
طرفین دعوا ادعاها و دفاعیات خود را همراه با شواهد و مستندات به این دیوان ارائه می دهند. سپس در ادامه دیوان، جلساتی را برای بررسی اسناد و مدارک و شنیدن اظهارات طرفین برگزار می کند.
در نهایت پس از بررسی پرونده و مدارک ارائه شده از سوی طرفین دعوا، دیوان عالی کشور حکم خود را صادر کرده و به طرفین دعوا اعلام می کند.
پس از صدور رای، اگر هر یک از طرفین دعوا از حکم صادر شده ناراضی باشند می توانند درخواست تجدید نظر کرده و خواستار بررسی مجدد پرونده شوند.
بنابراین اگر پس از صدور رای، درخواست تجدید نظر از سوی دیوان عالی کشور پذیرفته شود پرونده دوباره بررسی شده و رای نهایی صادر می شود.
هدف اصلی و مهم از شکایت در دیوان عالی کشور و ارسال پرونده به این نهاد، برطرف کردن اختلافات حقوقی و تضمین عدالت توسط نهادی ناظر و بی طرف است.
به چه پرونده هایی در دیوان عالی کشور رسیدگی می شود؟
بر اساس اصل ۱۶۱ قانون اساسی وظیفه دیوان عالی کشور نظارت دقیق بر اجرای درست قوانین در دادگاه ها و ایجاد هماهنگی در رویه های قضایی است.
بنابراین در صورت نقض قوانین یا تشدد آرا در پرونده های مختلف، این امکان فراهم است که طرفین دعوا یا وکلاء آنها درخواست بررسی پرونده را در دیوان عالی کشور مطرح کنند.
پرونده هایی که در دیوان عالی کشور مورد بررسی قرار می گیرند به دو گروه عمده پرونده های حقوقی و کیفری تقسیم می شوند.
پرونده های کیفری که در دیوان عالی کشور طرح می شوند معمولاً پیگیری و رسیدگی به جرایم و تخلفاتی را مد نظر دارند که جنبه عمومی دارد.
اما پرونده های حقوقی مرتبط با دعاوی و حقوق افراد در حوزه های مختلف مدنی هستند. لازم به ذکر است که پرونده ها و دعاوی حقوقی که در دیوان عالی کشور بررسی می شوند به لحاظ موضوع از تنوع بالایی برخوردار هستند و موضوع آنها ممکن است در ارتباط با مسائل مختلف خانوادگی و اجتماعی باشد که از آن جمله می توان به مواردی مانند دعاوی حقوقی خانوادگی که به مسائلی مانند طلاق، تقسیم اموال نگهداری فرزند و غیره می پردازد.
دعاوی حقوقی ملکی که در آن مسائل و اختلافات ملکی بررسی می شود ، دعاوی حقوقی جرمی که به مسائلی و جرائمی مثل قتل و آزار رسیدگی می کند، حقوقی اداری که در آن مسائل مثل حقوق کارمندان و مسائل مالی نهادهای دولتی پیگیری می شود یا دعاوی حقوقی کیفری که در آن دعاوی کیفری بین دولت و شهروندان بررسی می شود اشاره کرد.
چگونگی رسیدگی به پرونده در دیوان عالی کشور
دیوان عالی کشور مرجع نهایی برای بررسی فرجام خواهی از آراء صادره توسط دادگاه های حقوقی و کیفری است همچنین این نهاد در مرحله اعاده دادرسی نیز می تواند نقش ایفا کند و بر اساس ماده ۴۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی، رئیس قوه قضاییه می تواند اعاده دادرسی را اعمال نماید.
تجدید نظرخواهی یکی از مراحل رسیدگی به پرونده ها در دیوان عالی کشور است. بر اساس ماده ۴۲۶ قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه تجدید نظر استان مرجع اصلی و صلاحیت دار برای بررسی درخواست های تجدید نظر نسبت به آرای دادگاه های کیفری است اما بررسی برخی از احکام خاص در صلاحیت مستقیم دیوان عالی کشور قرار می گیرد.
بر اساس ماده ۴۲۸ قانون آیین دادرسی کیفری، بررسی و تجدید نظر در آرایی که توسط دادگاه کیفری ۱ صادر می شود شامل مجازات هایی مثل سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو، تعزیری درجه ۳ و بالاتر است و همچنین جرائم عمدی که میزان دیه آنها نصف دیه کامل انسان یا بیشتر می باشد یا آراء سیاسی و مطبوعاتی در صلاحیت دیوان عالی کشور است.
بر این اساس در دیوان عالی کشور صرفاً آرای صادر شده از سوی دادگاه های کیفری و نه حقوقی مورد بررسی قرار می گیرد و معمولا آرای دادگاه کیفری ۲ در دادگاه تجدید نظر استان پیگیری می شود.
از دیگر وظایف دیوان عالی کشور صدور مجوز اعاده دادرسی برای آرای قطعی کیفری است. فرجام خواهی یکی دیگر از مراحل رسیدگی به پرونده های مختلف در دیوان عالی کشور است.
فرجام خواهی در پرونده ها و دعاوی کیفری به منزله اعتراض به احکام صادر شده توسط دادگاه کیفری ۱ می باشد و دیوان عالی کشور احکام صادره از این دادگاه را تحت عنوان فرجام خواهی مورد بررسی قرار می دهد.
بنابراین پس از پذیرش فرجام خواهی از طرف دیوان عالی کشور، در صورت وجود جهات نقض حکم، پرونده از سوی دیوان عالی کشور به دادگاه مهمتری ارجاع داده می شود. اعاده دادرسی یکی دیگر از مراحل رسیدگی به پرونده های مختلف در دیوان عالی کشور است.
به این معنا که در دعاوی حقوقی، مرجع اعاده دادرسی، همان دادگاه صادر کننده حکم قطعی است. اما بر اساس ماده ۴۷۶ قانون آیین دادرسی کیفری، می بایست درخواست اعاده دادرسی ابتدا به دیوان عالی کشور ارائه شود.
در این وضعیت اگر دیوان عالی کشور پس از بررسی پرونده، جهات اعاده دادرسی کیفری را در آن احراز کند. اجازه دادرسی مجاز دانسته شده و پرونده برای رسیدگی مجدد به دادگاه های هم عرض دادگاه صادر کننده حکم قطعی ارجاع داده می شود.
سخن پایانی
مدت زمان رسیدگی به پرونده در دیوان عالی کشور با توجه به نوع پرونده و ایراد وارده ممکن است متفاوت باشد که این امر از تعیین یک زمان مشخص و یکنواخت برای پرونده های مختلف جلوگیری می کند.
هرچند پس از پذیرش پرونده برای بررسی در دیوان عالی کشور، زمان بررسی پرونده به وسیله این نهاد شخص می شود اما اگر رسیدگی به پرونده طولانی تر از زمان تعیین شده، گردد این زمان قابل تمدید بوده و ممکن است افزایش پیدا کند.
دیوان عالی کشور مرجعی نظارتی است که بررسی فرجام خواهی از آرای صادر شده توسط دادگاه های حقوقی و کیفری را انجام می دهد.
همچنین این نهاد در مرحله اعاده دادرسی نیز نقش فعالی دارد و رئیس قوه قضاییه در چهارچوب ماده ۴۴۷ قانون آیین دادرسی مدنی، می تواند اعاده دادرسی را اعمال نماید.
