مهلت شکایت از ضامن چک با توجه به شرایط و نوع چک ممکن است متفاوت باشد. بر اساس قانون دارنده چک در صورت نقد نشدن چک و خالی بودن حساب صادر کننده آن، بین ۱۵ تا ۴۵ روز فرصت دارد تا گواهی عدم پرداخت چک را از بانک عامل دریافت کرده و با در دست داشتن آن برای شکایت اقدام کند. بطور کلی دارنده چک، پس از دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک، یک سال فرصت دارد تا از صادر کننده چک شکایت نماید. لازم به ذکر است که در صورت خاتمه یافتن مهلت قانونی، امکان شکایت از صادر کننده چک و ضامن آن وجود ندارد و گذشت زمان باعث منقضی شدن مسئولیت صادر کننده چک و ضامن می شود.
ضامن چک به چه کسی گفته می شود؟
ضامن چک به شخصی گفته می شود که با ظهر نویسی و درج امضای خود در پشت چک، پرداخت وجه آن را در صورت عدم پرداخت، صادر کننده تعهد می نماید.
تفاوت ضامن چک و ظهرنویس در آن است که ضامن با درج امضای خود در پشت چک، پرداخت وجه آن را تعهد می کند اما ظهرنویس کسی است که با درج عنوان «به آقا/خانم …… انتقال می دهم.» و امضای چک، آن را به شخص دیگری منتقل می نماید.
به عبارت دیگر ظهرنویس چک با انتقال آن به دیگران، در کنار صادر کننده چک مسئولیت پرداخت چک را به عهده می گیرد.
چک یک سند تجاری لازم الاجراست است که نقش مهمی در معاملات و روابط تجاری و مالی دارد. قانونگذار به دلیل اهمیت چک در معاملات و روابط تجاری و مشکلاتی که در صورت عدم پرداخت آن ایجاد می شود برای افزایش اعتبار و قابلیت نقد شوند گی آن تمهیداتی در نظر گرفته است که یکی از این تمهیدات امکان ضمانت دیگران و تعهد پرداخت چک است.
بنابراین در صورتی که دریافت کننده چک نسبت به پرداخت به موقع آن از سوی صادر کننده اطمینان نداشته باشد می تواند از صادر کننده چک بخواهد که شخص معتبری برای اطمینان خاطر دریافت کننده چک پشت چک را امضا کند.
بنابراین پس از امضای پشت چک به وسیله ضامن، در صورتی که حساب صادر کننده چک خالی باشد وجه چک باید به وسیله ضامن پرداخت شود. لازم به ذکر است که ضمانت چک در صورتی معتبر است که فرایند ضمانت در پشت چک نوشته باشد.
چون عدم نوشته شدن فرایند ضمانت چک در پشت آن و ثبت چک به صورت قرارداد جداگانه، از اعتبار قانونی آن می کاهد و در صورت عدم پرداخت چک به وسیله صادر کننده، دارنده چک نمی تواند با اتکا به آن بر علیه ضامن طرح دعوا کند.
مسئولیت ضامن چک
بر اساس قانون مسئولیت ضامن چک از نوع تبعی است به این معنا که مسئولیت ضامن در مقابل تعهد چک کمتر از مسئولیت صادر کننده آن نیست و اگر مسئولیت پرداخت به هر دلیل از صادر کننده چک ساقط شود ضامن هم به تبع آن مسئولیتی در قبال چک ندارد.
بنابراین وقتی یک شخص پشت چک شخص دیگر را امضا می کند مبلغ مندرج در چک را ضمانت کرده است و اگر در تاریخ چک، حساب صادر کننده خالی باشد یا مبلغ موجود در حساب برای پرداخت وجه چک کافی نباشد. دارنده چک می تواند علیه ضامن چک نیز طرح دعوا کرده و از او مبلغ مندرج در چک را مطالبه کند.
بنابراین امضا کردن پشت چک یا ظهرنویسی آن دارای بار حقوقی است و برای صادر کننده ایجاد مسئولیت تبعی می کند.
معمولا در زمان ظهرنویسی یا امضاء چک دلیل آن هم نوشته می شود به این معنا که در پشت چک عبارت «به آقا/خانم …… انتقال می دهم.» ذکر می شود. نوشته نشدن دلیل امضای چک، باعث می شود که فرد امضا کننده به صورت خودکار به عنوان ضامن چک شناخته شود و امضا پشت چک دلیلی بر ضمانت او باشد.
بنابراین صادر کننده چک برای جلوگیری از خدشه وارد شدن به اعتبار آن باید به نکاتی مثل درج مبلغ و تاریخ چک به صورت دقیق و بدون خط خوردگی، درج درست و دقیق هویت و مشخصات دارنده برگه چک یا کسی که چک برای او صادر شده است، امکان انتقال چک در سامانه صیاد و … را مورد توجه قرار دهد تا چک صادر شده در آینده دچار مشکل نشود.
در چه شرایطی امکان شکایت از ضامن چک وجود دارد؟
همانطور که گفته شد امکان شکایت از ضامن چک در شرایطی فراهم می شود که به دلیل خالی بودن حساب صادر کننده چک، امکان پرداخت وجه آن و تسویه حساب برای بانک وجود نداشته باشد.
همچنین برای شکایت از ضامن چک باید ۱۵ روز از زمان عدم پرداخت چک در شعبه صادر کننده آن گذشته باشد و اگر برای مطالبه چک به شعبه غیر از شعبه صادر کننده چک مراجعه می شود پس از گذشت ۴۵ روز از عدم پرداختن آن، دارنده چک می تواند برای شکایت از ضامن چک اقدام کند.
لازم به ذکر است که اگر چک یا سند تجاری در خارج از کشور صادر شده باشد در صورت عدم پرداخت مبلغ چک به دلیل خالی بودن حساب، باید ۴ ماه پس از این تاریخ اقدام شود.
دلیل در نظر گرفتن این زمان برای شکایت از ضامن چک آن است که اگر مهلت چک متعلق به همان روز صدور باشد یا فاصله ای کوتاه و چند روزه بین صدور چک و تاریخ وصول آن وجود داشته باشد و چک وصول نشود، ضامن فرصت لازم برای مطلع شدن از شرایط را داشته باشد.
همچنین باید به این نکته اشاره کرد که اگر دارنده چک در مهلت قانونی از ضامن چک شکایت نکند مسئولیت از ضامن چک سلب می شود و چک مشمول گذشت زمان می گردد. اما این امر شامل حال صادر کننده چک نمی شود و تا زمان روشن شدن تکلیف چک، صادر کننده در قبال آن مسئول است.
تضامنی بودن مسئولیت ضامن چک به چه معناست؟
تضامنی بودن مسئولیت ضامن چک به معنای آن است که پس از خالی بودن حساب صادر کننده چک و فراهم نبودن شرایط برای پرداخت و تسویه آن، نیاز نیست که دارنده چک ابتدا از صادر کننده چک شکایت کند بلکه دارنده چک می تواند برای مطالبه مبلغ چک از صادر کننده یا ضامن شکایت کند و اولویتی برای انجام این کار وجود ندارد.
به عبارت دیگر مسئولیت تضامینی ضامن در چک برگشتی، این امکان را فراهم می کند که دارنده چک با توجه به شرایط بتواند از صادر کننده چک یا ضامن بدون اولویت بندی شکایت کند.
بنابراین لازم نیست دارنده چک برگشتی برای نقد شدن آن ابتدا به صادر کننده مراجعه کرده یا از او شکایت کند بلکه از ضامن یا صادر کننده هر کدام که صلاح بداند می تواند شکایت کند.
فرایند قانونی شکایت از ضامن چک
فرایند قانونی شکایت از ضامن چک به این شکل است که دارنده چک ابتدا باید به بانک عامل مراجعه کرده و از حساب صادر کننده استعلام بگیرد.
سپس در صورتی که حساب صادر کننده چک خالی باشد و پول لازم برای تصفیه چک وجود نداشته باشد دارنده چک باید درخواست گواهی عدم پرداخت کند.
در ادامه دارنده چک در صورتی که بخواهد از ضامن چک شکایت کند باید مهلت قانونی ۱۵ یا ۴۵ روزه آن با توجه به شرایط سپری شود.
در ادامه دارنده چک با در دست داشتن گواهی عدم پرداخت و مدارک هویتی به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست شکایت علیه ضامن چک را تنظیم و ثبت می کند. پس از ثبت شکایت در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، پرونده تشکیل شده و برای بررسی با توجه به مبلغ چک به مراجع صالح مثل دادگاه یا شورای حل اختلاف ارسال می شود.
بر اساس قانون، چک یک سند لازم الاجراست لذا پس از شکایت از ضامن به دلیل عدم پرداخت وجه چک به وسیله صادر کننده، ضامن بلافاصله به دادگاه فراخوانده شده مورد بازخواست قرار می گیرد.
در صورتی که ضامن نتواند به صورت شخصی یا پس از تماس با صادر کننده چک، مبلغ آن را پرداخت کند. مرجع قانونی رسیدگی کننده برای او مجازات مشخص شده در قانون را در نظر می گیرند.
بر اساس ماده ۳۱۵ قانون تجارت اگر دارنده چک برای مطالبه آن به شعبه صادر کننده مراجعه کند و حساب صادر کننده چک خالی باشد ۱۵ روز پس از تاریخ چک و مراجعه به شعبه مربوطه می تواند از ضامن آن شکایت کند.
در صورتی که چک در شعب دیگری از بانک صادر کننده برای نقد شدن ارائه شود و پول در حساب صادر کننده چک نباشد. دارنده چک ۴۵ روز، پس از تاریخ چک و مراجعه به شعبه مورد نظر می تواند برای شکایت از ضامن اقدام نماید.
بنابراین دارنده چک اگر بخواهد از ظهرنویس یا ضامن چک شکایت کند باید این کار در مهلت قانونی، یعنی ۱۵ روز پس از برگشتن خوردن چک در شعبه صادر کننده، یا ۴۵ روز، پس از برگشتن خوردن در شعب دیگر انجام شود و اگر دارنده چک در مهلت قانونی مشخص شده برای این کار اقدام نکند شکایت از ضامن چک مشمول گذشت زمان شده و دارنده چک فقط می تواند از صادر کننده چک برای مطالبه وجه آن شکایت نماید.
مرجع رسیدگی کننده به شکایت از ضامن چک برگشتی
مرجع صالح برای رسیدگی به شکایت از ضامن چک برگشتی با توجه به مبلغ چک دادگاه یا شورای حل اختلاف است.
لازم به ذکر است که شکایت چک یک شکایت حقوقی است لذا امکان طرح شکایت کیفری بر علیه صادر کننده چک یا ضامن به دلیل عدم پرداخت به موقع وجه و تسویه مبلغ مندرج درآن وجود ندارد.
بنابراین دارنده چک در صورت نقد نشدن چک فقط می تواند در قالب یک دعوای حقوقی از صادر کننده چک یا ضامن شکایت کند.
لازم به ذکر است که دارنده چک برای شکایت از صادر کننده چک با توجه به شرایط می تواند از سه روش گرفتن اجرائیه از طریق ثبت اسناد و دادگاه یا طرح دعوای کیفری اقدام کند. اما همانطور که گفته شد دارنده چک اگر بخواهد از ضامن چک، مبلغ چک را مطالبه کند فقط از طریق مراجعه به خدمات الکترونیک قضایی و تنظیم دادخواست ظهرنویس یا امضا کننده پشت چک می تواند برای این کار اقدام کند.
لازم به ذکر است که حتی اگر جعلی بودن امضا متن چک ثابت نیز شود تاثیری در ظهر نویسی پشت چک ندارد و ظهرنویس یا امضا کننده پشت چک همچنان موظف به پرداخت چک و خسارت تاخیر تعدیه است.
پس از طی شدن روند دادرسی در صورتی که ضامن چک برگشتی توانایی پرداخت مبلغ چک و خسارت آن را نداشته باشد. دارنده چک باید به اجرای احکام شعبه رسیدگی کننده مراجعه کرده و خواستار شناسایی و توقیف اموال ضامن چک شود.
سخن پایانی
مهلت شکایت از ضامن چک بر اساس ماده ۳۱۵ قانون تجارت، ۱۵ روز پس از گذشت تاریخ چک و نقد نشدن آن پس از ارائه به شعبه صادر کننده است.
به عبارت دیگر وقتی چک در موعد مقرر به شعبه صادر کننده ارائه شود و حساب صادر کننده چک برای پرداخت خالی باشد ۱۵ روز پس از این تاریخ، دارنده چک می تواند از صادر کننده یا ضامن چک شکایت کند.
همچنین بر اساس این ماده قانونی در صورتی که چک برای وصول به شعبه غیر از شعبه صادر کننده ارائه شود و پول در حساب صادر کننده چک نباشد.
دارنده چک یا خواهان ۴۵ روز پس از تاریخ چک و عدم وصول، می تواند با گرفتن گواهی عدم پرداخت برای شکایت از ضامن چک اقدام کند.
لازم به ذکر است که چک یک سند لازم الاجراست و مسئولیت ظهرنویس یا کسی که به عنوان ضامن پشت آن را امضا کرده است تضامینی است به این معنا که دارنده چک از نظر قانونی موظف نیست ابتدا از صادر کننده چک و بعد از ضامن شکایت کند.
بلکه با توجه به صلاح دید و شرایط پس از عدم وصول در موعد چک، می تواند از هر یک از طرفین شکایت کرده و این کار منع قانونی ندارد.
