چگونگی تشخیص فرزند نامشروع

چگونگی تشخیص فرزند نامشروع در قانون مشخص شده است. بر اساس قانون، فرزندی که خارج از رابطه قانونی و شرعی ازدواج متولد شود نامشروع است و نامشروع بودن فقط به معنی مشخص نبودن پدر و مادر بچه نیست. بلکه وقتی  بین زن و مردی بدون طی شدن روال قانونی و شرعی ازدواج یعنی خوانده شدن صیغه عقد دائم یا موقت و ثبت قانونی آن، رابطه جنسی برقرار شود و از این رابطه جنسی فرزندی متولد گردد فرزند متولد شده نامشروع است. تا سال ۱۳۷۶ هجری خورشیدی بین فرزند نامشروع با پدر و مادر از نظر قانونی نسبتی وجود نداشت اما از سال ۱۳۷۶ به بعد با صدور وحدت رویه از سوی هیئت عمومی دیوان عالی کشور، حقوق فرزندان نامشروع و مشروع یکسان گردیده است. بر اساس رای صادر شده از سوی دیوان عالی کشور، به فرزند نامشروع، که خارج از رابطه شرعی و قانونی ازدواج متولد شده باشد، همه حقوق فرزند مشروع به جز ارث بردن از پدر و مادر تعلق می گیرد. تشخیص فرزند نامشروع با استفاده از روش های مختلف مثل انجام آزمایش ژنتیکی DNA، اقرار طرفین رابطه، شواهد و امارات، اماره فراش و اماره قضایی ممکن است.

اثبات نسب چیست و چه زمانی اهمیت پیدا می کند؟

فرایند حقوقی که بر اساس آن رابطه خونی بین دو یا چند نفر با ارائه مدارک و شواهد در دادگاه به اثبات می رسد با عنوان اثبات نسب شناخته می شود.

فرایند اثبات نسب زمانی اهمیت پیدا می کند که رابطه نسبی بین افراد به دلایل مختلف مثل عدم ثبت قانونی ازدواج، تولد فرزند خارج از نکاح و قواعد شرعی یا اختلافات خانوادگی مورد تردید قرار گیرد.

از آثار حقوقی اثبات نسب می توان به مواردی مثل تعیین حق و حقوق و تکالیف والدین و فرزندان، حضانت فرزندان و ارث اشاره کرد.

هرچند از طریق روش های مختلف مثل اقرار، شهادت شهود و  غیره می توان نسب را اثبات نمود اما با پیشرفت علم اثبات نسب از طریق روش های علمی مثل آزمایش ژنتیکی DNA ممکن شده است که دقت و اعتبار آن از روش های دیگر بیشتر است.

انواع نسب فرزند

چگونگی تشخیص فرزند نامشروع از طریق راستی آزمایی نسب و نسبت او با پدر و مادر است. نسب فرزند با والدین به دو شکل تعیین می شود.

نسب ناشی از رابطه مشروع و قانونی که در نتیجه خوانده شدن صیغه محرّمیت دائم و یا موقت بین زن و مرد ایجاد می شود و نسب ناشی از رابطه نامشروع که در نتیجه رابطه جنسی خارج از عرف و شرع بدون خوانده شدن صیغه عقد دائم یا موقت و ثبت دفتری آن ایجاد می شود.

به عبارت دیگر فرزندی که پس از رابطه مشروع و قانونی بین زن و مرد متولد می شود دارای نسب مشروع است و فرزندی که در اثر رابطه نامشروع و غیر شرعی و قانونی زن و مرد متولد می شود با عنوان نسب نامشروع شناخته می شود.

بر اساس این تعریف حتی اگر صیغه محرّمیت بین زوجین خوانده شده باشد اما عقد و ازدواج آنها ثبت رسمی نشده باشد فرزند به وجود آمده در این رابطه نامشروع است و با نسب نامشروع شناخته می شود.

علاوه بر نسب مشروع و نامشروع نسب شبهه نیز در تعاریف فقهی و حقوقی وجود دارد. در این نوع نسب زن و مرد بدون اطلاع از شرایط رابطه شرعی و قانونی با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند.

اگر در اثر این ارتباط فرزندی متولد شود و دو طرف بدون اطلاع از شرایط شرعی و قانونی و گناه بودن عمل انجام شده آن را انجام داده باشند فرزند به وجود آمده منتسب به هر دونفر آنها است و اگر یکی از آنها اشتباه کرده باشد فرزند به وجود آمده به والد اشتباه کننده منتسب و به والد دیگر نامشروع است.

دلایل اثبات نسب فرزند چیست؟

مهمترین دلیل اثبات نسب فرزند، گرفتن سند ولادت یا شناسنامه برای فرزند و مشخص شدن پدر و مادر قانونی او است که فرزند  از رابطه ای نامشروع بین آنها به وجود آمده است. به عبارت دیگر ازدواج والدین  چنین فرزندی، ثبت شرعی و قانونی نشده است.

بنابراین فرزندی که رابطه زوجیت شرعی و قانونی بین والدین او  جاری و ثبت نشده باشد نمی تواند پس از تولد سند ولادت یا شناسنامه دریافت کند و والدین فرزند برای انجام این کار باید اقدام به تنظیم و ثبت دادخواست اثبات نسب و دریافت شناسنامه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی کنند تا پس از تشکیل پرونده از طریق روش های مختلف قانونی مثل شهادت و امارات، اقرار، انجام آزمایش ژنتیکی DNA، اماره فراش و اماره قضایی بتوانند  برای فرزند متولد شده شناسنامه و سند تولد دریافت کنند.

معمولا پس ثبت دادخواست دریافت شناسنامه برای فرزندی که از رابطه نامشروع و غیر ثبتی و غیرقانونی به وجود آمده است. اگر پس از طی شدن مراحل قانونی، شناسنامه صادر شود فرزند مورد نظر از همه حقوق قانونی به جز ارث برخوردار می شود.

البته اگر پدر و مادر به صورت ناآگاهانه اقدام به رابطه جنسی کرده باشند و این امر برای دادگاه رسیدگی کننده به اثبات برسد فرزند متولد شده پس از دریافت شناسنامه از هر دو طرف والد ارث می برد.

مرجع رسیدگی کننده برای اثبات نسب فرزند

مرجع رسیدگی کننده برای اثبات نسب فرزند، دادگاه خانواده است. به این معنا که اگر فرزندی در اثر رابطه نامشروع یا غیر ثبتی و قانونی به وجود بیاید والدین او برای گرفتن شناسنامه و سند تولد باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنند تا با ارائه مدارک لازم بتوانند دادخواست اثبات نسب و دریافت شناسنامه را ثبت و تنظیم کنند.

پس از ثبت و تنظیم شکایت، پرونده مورد نظر برای رسیدگی به شعب مختلف دادگاه خانواده ارسال می گردد تا والدین فرزند بتوانند پس از شرکت در جلسات دادگاه و ارائه مدارک نسبت به دریافت شناسنامه و سند تولد اقدام کنند.

لازم به ذکر است که شرایط لازم برای نسب فرزند ۳ مورد است اولین مورد، اثبات زوجیت بین پدر و مادر فرزند، دومین مورد اثبات نسب مادری و سومین مورد اثبات نسب پدری است. در این وضعیت اگر پدر و مادر فرزند، به نسب خود با فرزند اقرار کنند و دادگاه آن را بپذیرد برای فرزند متولد شده شناسنامه و سند تولد صادر می شود.

در این وضعیت اثبات نسب مادر به دلیل رشد کودک در رحم مادر و تولد فرزند از مادر در بیمارستان یا زایشگاه ممکن است اما در صورتی که پدر نسب خود با فرزند را انکار کند. انجام آزمایش ژنتیکی DNA می تواند در اثبات نسب پدری راهگشا باشد.

معمولاً پس از اثبات نسب پدری و مادری برای فرزند متولد شده شناسنامه و سند تولد صادر می گردد و او از همه حقوق قانونی مثل حضانت، نفقه، ارث و غیره بهره ‌مند می‌شود.

مدارک لازم برای اثبات نسب

برای اثبات نسب فرزند با والدین باید به دادگاه خانواده و مرجع رسیدگی کننده مدارکی ارائه شود که از آن جمله می توان به سوگند، اقرار طرفین یا شهادت شهود اشاره کرد. همانطور که گفته شد اثبات نسب مادر با فرزند به دلیل رشد فرزند در رحم مادر و تولد او از مادر در زایشگاه یا بیمارستان آسان است.

اما اگر پدر نسبت خود با فرزند به دنیا آمده را انکار کند مسئله سخت می شود. چون مدرک قابل استنادی در این زمینه وجود ندارد و کسی نمی تواند در مورد رابطه جنسی زن و مرد و انعقاد نطفه فرزند مورد نظر شهادت دهد. در این وضعیت، معمولاً از روش های علمی مثل آزمایش ژنتیکی DNA استفاده می گردد.

به این معنا که پس از ثبت شکایت در دادگاه خانواده، شخصی که از طرف مادر به عنوان پدر فرزند معرفی شده است برای آزمایش ژنتیک به مراکز مورد تایید پزشک قانونی معرفی می شود تا نسب فرزند با او مشخص گردد.

از دیگر روش های اثبات نسب پدری در صورت انکار نسب فرزند از سوی او، می توان به مواردی مثل اماره و فراش اشاره کرد به این معنا که اگر بین ۶ ماه تا ۱۰ ماه پس از ازدواج زن و شوهر، نوزادی  از آن ها متولد شود نسب پدری قانونی است و نیاز به اثبات آن وجود ندارد.

اقرار روش دیگر اثبات نسب پدری است به این معنا که اگر فرد مدعی نسب پدری، نسب خود را با فرزند متولد شده اقرار کند و آن را حاصل نزدیکی و رابطه جنسی با مادر فرزند بداند اقرار پذیرفته شده و نسب پدری تایید می گردد.

با این وجود تست ژنتیکی DNA بهترین روش برای اثبات نسب پدری در دعاوی نسب والدین به خصوص پدر است که دقیق و غیر قابل انکار است.

مراحل اثبات نسب

همانطور که گفته شد اثبات نسب یک دعوای حقوقی است که در دادگاه خانواده مورد رسیدگی قرار می گیرد. برای اثبات نسب فرزند طرفین دعوا یا فرد مدعی باید با در دست داشتن مدارک لازم مثل شهادت شهود، آزمایش ژنتیک، عکس، نامه، پیام و سایر مدارک برای تنظیم دادخواست به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کند.

پس از تنظیم و ثبت دادخواست اثبات نسب، پرونده به وسیله دفاتر خدمات الکترونیک قضایی برای رسیدگی به شعب مختلف دادگاه خانواده ارسال می شود. در ادامه برای طرفین دعوا ابلاغیه حضور در جلسات دادگاه ارسال می شود تا طرفین دعوا، دلایل و مدارک خود را در تایید یا تکذیب ادعای مطرح شده ارائه دهند.

در نهایت پس از طی شدن روال اداری و ارائه مدارک از سوی طرفین دعوا، دادگاه رسیدگی کننده، اقدام به صدور حکم می کند که حکم صادر شده بر اساس مدارک ارائه شده می تواند در تایید نسب یا رد آن صادر شود.

سخن پایانی

چگونگی تشخیص فرزند نامشروع در قانون مشخص شده است. بر اساس قانون اگر فرزندی در اثر رابطه شرعی و ثبتی زوجین متولد شود مشروع و قانونی است و برای او به نام والدین شناسنامه و سند تولد صادر می شود.

اما برای فرزندی که در اثر رابطه غیر ثبتی و غیر شرعی متولد می شود سند تولد یا شناسنامه صادر نمی شود و قبل از صدور شناسنامه باید والدین او مشخص شوند. در این وضعیت اگر پدر و مادر نسب خود  را با فرزند متولد شده تایید کنند پس از اقرار و طی شدن روال اداری برای فرزند متولد شده شناسنامه صادر می گردد.

اما در صورتی که پدر نسب خود را با فرزند متولد شده انکار کند پس از طرح شکایت، زنی که فرزند در رحم او رشد کرده و در زایشگاه یا بیمارستان متولد شده است باید با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ارائه مدارک لازم از مرد مورد نظر شکایت کند تا شعبه دادگاه خانواده رسیدگی کننده به دعوا، مرد مورد نظر را برای اثبات یا رد ادعای مطرح شده ملزم به انجام تست ژنتیکیDNA کند.

در صورتی که نتیجه تست ژنتیکی مثبت باشد نسب فرزند با مرد مورد نظر اثبات شده و فرد مورد نظر موظف به نگهداری از فرزند یا پرداخت نفقه او می باشد.