اموال منقول و غیر منقول دو اصطلاح حقوقی است که برای نشان دادن وضعیت و شرایط اموال و دارایی های اشخاص حقیقی و حقوقی مورد استفاده قرار می گیرد. بر اساس تعاریفی که در قانون مدنی آمده است اموال منقول به اموال و اشیایی گفته می شود که امکان نقل و انتقال آنها از محلی به محل دیگر وجود دارد بدون اینکه آسیبی به آنها وارد شود که از آن جمله می‌توان به انواع خودرو و موتور سیکلت، کشتی و غیره اشاره کرد. اما اموال غیر منقول به اموالی گفته می شود که امکان جابجایی آن از محلی به محل دیگر وجود ندارد و مالک نمی تواند آن را بدون تخریب و آسیب زدن جابجا کند که از آن جمله می‌توان به مواردی مانند خانه، زمین، آپارتمان و غیره اشاره کرد.
آیا منقول یا غیر منقول بودن یک مال می تواند در صلاحیت دادگاه رسیدگی کننده به آن موثر باشد؟
منقول یا غیر منقول بودن یک مال می تواند در صلاحیت دادگاه رسیدگی کننده به آن موثر باشد به عبارت دیگر چون شرایط مال منقول و غیر منقول با یکدیگر متفاوت است این مسئله می تواند در تعیین صلاحیت دادگاه رسیدگی کننده موثر و تعیین کننده باشد.
بر اساس قانون اموال منقول به اموالی و دارایی هایی گفته می شود که امکان جابجایی آن وجود داشته باشد و در حین جابجایی مشکلی برای آن ها ایجاد نگردد، بنابراین به دعاوی اموال منقول مثل پول نقد، خودرو و غیره به دلیل شرایط ویژه و امکان نقل و انتقال راحت، در دادگاه محل اقامت خوانده رسیدگی می شود تا روند دادرسی و دسترسی به فرد خوانده آسان تر باشد.
اما به اموال غیر منقول یا اموالی که امکان جابجایی آنها وجود ندارد مثل زمین، ساختمان، درخت و غیره در داد گاهی رسیدگی می شود که این اموال در حوزه آن واقع شده است به عنوان مثال در دعوای خلع ید از ملک، دادگاه صالح برای رسیدگی داد گاهی است که در حوزه ملک مورد نظر قرار دارد.
بنابراین منقول یا غیر منقول بودن یک مال از جهت صلاحیت دادگاه رسیدگی کننده برای فرد خواهان مهم و تعیین کننده است.
چون در مورد پیگیری پرونده های اموال منقول، مرجع صالح برای رسیدگی دادگاه محل اقامت خوانده است اما مرجع صالح رسیدگی کننده به دعاوی اموال غیر منقول داد گاهی است که ملک یا مال مورد نظر در حوزه و منطقه رسیدگی آن مرجع قرار دارد.
اموال منقول چیست؟
اموال منقول به اموال و دارایی های گفته می شود که جابجایی یا نقل و انتقال آنها از محلی به محل دیگر ممکن باشد بدون آنکه به دارایی یا اموال مورد نظر آسیبی وارد شود.
به عبارت ساده اموال منقول به اموال و دارایی های گفته می شود که به زمین وصل نباشند و صاحب آن با صرف نظر از شکل، اندازه، کیفیت یا کمیت بتواند این اموال و دارایی ها را هر زمان که بخواهد جابجا و نقل و انتقال کند.
از جمله اموال منقول می توان به مواردی مانند خودرو، موتور سیکلت، کشتی، اسباب و وسایل منزل و غیر اشاره کرد.
لازم به ذکر است که اموال منقول به دو دسته اموال منقول ذاتی و اموال در حکم منقول تقسیم می شود که در ادامه به آنها پرداخته می شود.
-
اموال منقول ذاتی
اموال منقول ذاتی به اموال گفته می شود که قابل لمس و انتقال باشد، به شکلی که صاحب مال یا دیگران به راحتی بتوانند مال یا دارایی مورد نظر را مشاهده کرده و آن را جابجا کنند مانند خودرو، دوچرخه، فرش و غیره.
-
اموال در حکم منقول
اموال در حکم منقول یکی دیگر از انواع اموال منقول است که قابل لمس نیستند اما امکان نقل و انتقال آنها وجود دارد مثل حق سر قفلی، حق انتفاع و غیره.
اموالی که از نظر مراجع قضایی در حکم اموال منقول قرار می گیرند به چند دسته شامل مواردی مثل حق مخترع نسبت به اختراعات خود(حقوق معنوی)، حق مولف نسبت به تالیف خود(حقوق معنوی)، حقوقی که موضوع آنها وجه نقد و یا اشیای منقول است، حق افراد در شرکت ها سهامی بر اساس میزان سهم، حق مالکیت یا حق انتفاع از اموال منقول تقسیم می شوند.
اموال غیر منقول
اموال غیر منقول یک اصطلاح حقوقی است که در ماده ۱۹ قانون مدنی به تفصیل تعریف شده است. بر اساس این ماده قانونی اموال غیر منقول به اموالی اطلاق می شود که امکان نقل و انتقال آن وجود ندارد و صاحب مال نمی تواند آنها را بدون آسیب رسیدن و یا تخریب مال جابجا کند که از آن جمله می‌توان به مواردی مانند ساختمان، زمین کشاورزی، زمین شهری، معدن، درخت، باغ و غیره اشاره کرد.
لازم به ذکر است که نقل و انتقال مالی ممکن و پذیرفته است که موجب تغییر، ویرانی و خرابی مال مورد نظر نشود. در غیر این صورت مال مورد نظر مشمول اموال غیر منقول می شود و این تعریف بر آن صدق می کند.
اموال غیر منقول به چند دسته شامل اموال غیر منقول ذاتی، اموال در حکم غیر منقول، اموال غیر منقول تبعی و اموال غیر منقول به دست انسان تقسیم می شود که در ادامه به آنها پرداخته می شود.
-
اموال غیر منقول ذاتی
اموال غیر منقول ذاتی به اموالی گفته می شود که به صورت ذاتی و بدون دخالت انسان غیر قابل انتقال هستند که از آن جمله می توان به مواردی مانند ساختمان، زمین، ملک، معدن و غیره اشاره کرد.
در مورد معدن باید به این نکته توجه داشت از آنجا که استخراج مواد معدنی از مناطق کوهستانی یا غیر کوهستانی باعث تخریب و به هم خوردن بافت این مناطق می شود قانونگذار این چنین اموالی را نیز در رده اموال غیر منقول به حساب می آورد.
-
اموال غیر منقول به دست انسان
یکی دیگر از انواع اموال غیر منقول، اموالی است که به دست انسان ایجاد شده اما به شکل غیر منقول در می آید. به عبارت دیگر این اموال به صورت ذاتی غیر منقول نیستند و انسان یکی از عوامل تاثیرگذار و مهم در تبدیل شدن آنها به شکل اموال غیر منقول است.
مصالح و موادی که در آپارتمان و ساختمان های مختلف استفاده می شوند معمولاً از اموال غیر منقول محسوب می شود. اما پس از استفاده برای ساخت خانه یا ساختمان به شکل غیر منقول تبدیل می شود یعنی جابجا کردن آنها باعث ایجاد خسارت و به هم خوردن ساختار فضای مورد نظر می شود.
تفاوت اموال غیرمنقولی که به دست انسان ایجاد می شوند با اموال منقول ذاتی در آن است که این اموال خاصیت غیر منقول بودن خود را به صورت مصنوعی به دست می آورند و اگر این خاصیت و ساختار را از دست بدهند دوباره به اموال منقول تبدیل می شوند.
-
اموال در حکم غیر منقول
اموال در حکم غیر منقول به اموالی گفته می شود که قانونگذار بنا بر ملاحظاتی برای آن ها احکام اموال غیر منقول را لحاظ کرده است.
بر اساس ماده ۱۷ قانون مدنی اموال منقول ذاتی اگر برای زراعت در زمین خاص کشاورزی مورد استفاده قرار گیرند با دو شرط غیر منقول محسوب می شوند.
این دو شرط عبارتند از ذاتاً منقول بودن ابزار یا مال مورد نظر و دوما مالک از مال ذاتاً منقول به شکل اختصاصی برای زراعت و آبیاری در زمین کشاورزی خاص استفاده کند، مثلاً اگر یک ابزار کشاورزی خاص که فقط برای کارهای مختلف در یک زمین کشاورزی اختصاص یافته است و به صورت مستقل در کارهای دیگر نمی تواند مورد استفاده قرار گیرد در زمره اموال در حکم غیر منقول قرار می گیرد.
-
اموال غیر منقول تبعی
اموال غیر منقول طبعی به اموالی گفته می شود که به دلیل تابعیت غیر منقول محسوب می شوند و این اموال پاره ای از حقوق و منافع را در بر می گیرد.
هرچند این اموال قابل لمس و رویت نیستند و نباید در تقسیم بندی اموال غیر منقول قرار گیرند اما به دلیل فایده عملی و تعیین تکلیف دادرسی، قانونگذار آنها را صراحتاً از اموال غیر منقول محسوب می کند که از مصادیق این اموال می توان به حق انتفاع از اشیا غیر منقول مانند حق عمری، سکنی یا حق ارتفاع نسبت به ملک غیر، مثل حق عبور و حق مجرا اشاره نمود.
سخن پایانی
اموال منقول و غیر منقول دو اصطلاح حقوقی است که برای تعیین تکلیف اموال و دارایی های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. اموال منقول به اموال گفته می شود که جابجایی و انتقال آنها از جایی به جای دیگر ممکن است بدون آنکه آسیبی به آنها وارد شود.
از جمله اموال منقول می توان به دارایی هایی مثل انواع خودرو، دوچرخه، موتور، کشتی، قایق و غیره اشاره کرد.
اما اموال غیر منقول به اموالی گفته می شود که امکان جابجایی آنها بدون خرابی یا آسیب وارد شدن به ساختار کلی مال وجود ندارد و مالک نمی تواند آن را جابجا کند.
از جمله اموال غیر منقول می توان به مواردی مانند ملک، زمین کشاورزی، ساختمان، معدن و غیره اشاره کرد.
