عواقب چک برگشتی معمولا سختگیرانه است به شکلی که دارندگان و صادر کننده چک نتوانند بدون پشتوانه مالی اقدام به صدور چک بی محل کنند. بنابراین سیستم های بانکی، مقررات سختگیرانه ای را برای ارزیابی افراد خواهان صدور چک در نظر می گیرند تا مانع از ایجاد مشکلات مالی و قضایی برای استفاده کنندگان از این اوراق مالی در آینده شوند. از جمله عواقب چک برگشتی که پس از صدور گواهی عدم پرداخت از بانک مرجع صادر می شود می توان به مواردی مثل قرار گرفتن در لیست مشتری های بد حساب، عدم افتتاح حساب بانکی جدید، عدم امکان دریافت کارت بانکی جدید، عدم ارائه تسهیلات به صاحبان چک برگشتی، عدم امکان استفاده از خدمات ارزی، عدم ارائه ضمانت نامه بانکی و غیر اشاره کرد.
مجازات چک برگشتی قانون جدید
مجازات چک برگشتی در قانون جدید تشدید شده است به این معنا که قانونگذار مجازات های بیشتری را در این قانون برای کاهش صدور چک برگشتی در نظر گرفته است.
باید توجه داشت که چک برگشتی علاوه بر آنکه بر روی سوابق معاملاتی فرد دارنده دسته چک تاثیر می گذارد ممکن است دریافت دسته چک را نیز در آینده برای او با مشکل مواجه کند. در گذشته اگر فردی اقدام به صدور چک بدون پشتوانه مالی و بی محل می کرد.
وقتی چک مورد نظر در بانک عامل به دلیل نبودن پول در حساب یا عدم کفایت پول برای تامین وجه آن برگشت می خورد. اگر مبلغ چک برگشتی کمتر است ۱۰ میلیون ریال بود برای فرد صادر کننده چک، مجازات تحمل حبس از یک روز تا سه ماه در نظر گرفته می شد.
اما بر اساس قانون جدید برای فرد صادر کننده چک بی محل، مجازات حبس در نظر گرفته نمی شود و مجازات های جایگزینی برای او لحاظ می شود. اما اگر مبلغ چک برگشتی بیش از ۵۰ میلیون ریال باشد فرد صادر کننده چک به مجازات حبس از ۶ ماه تا یک سال محکوم می گردد.
باید به این نکته توجه داشت که در قانون جدید مجازات هایی به قانون چک برگشتی اضافه شده است که از آن جمله می توان به مواردی مثل عدم امکان ثبت چک جدید در سامانه صیاد به نام فرد صاحب چک برگشتی، عدم امکان افتتاح حساب جدید در بانک های مختلف، عدم صدور کارت بانکی جدید یا تمدید تاریخ اعتبار کارت های بانکی توسط سیستم بانکی اشاره کرد.
چک برگشتی چیست؟
چک برگشتی به چک هایی گفته می شود که فرد دارنده چک پس از مراجعه به بانک مربوطه به دلیل خالی بودن حساب یا عدم کفایت موجودی آن نسبت به وجه چک نمی تواند آن را وصول کند.
به عبارت دیگر بر اساس قانون صدور چک، شخص دارنده دسته چک باید با علم به موجود بودن پول در حساب بانکی خود اقدام به صدور چک نماید یا این اطمینان خاطر را داشته باشد که می‌تواند در موعد و تاریخی که در چک مشخص کرده است حساب بانکی خود را برای پرداخت شارژ نماید و پول به اندازه مبلغ پرداخت چک در حساب خود داشته باشد.
چون خالی بودن حساب فرد صادر کننده چک در موعد مشخص شده در چک ممکن است فرد صادر کننده چک را با مشکل مواجه کرده و باعث شود فرد دارنده چک اقدام به برگشت زدن چک نماید.
معمولا روال برگشت خوردن چک در صورت خالی بودن حساب صاحب و صادر کننده چک به این شکل است که دارنده چک باید با ارائه مدارک شناسایی اقدام به برگشت زدن چک به دلیل عدم موجودی کافی نماید تا بتواند برای وصول چک مراحل قانونی را طی کند.
به عبارت ساده چک برگشتی به چکی گفته می شود که در زمان مقرر وصول نشود و یا به صورت بلا محل صادر شده باشد. این نوع چک ها به دلیل خالی بودن حساب فرد صادر کننده در بانک عامل برگشت خورده و قابلیت دریافت وجه را از دست می دهند.
به شکلی که دارنده چک با برگشت زدن چک و گرفتن گواهی عدم پرداخت از بانک عامل پس از طی شدن روال اداری می تواند روند وصول آن را پیگیری نماید.
روش های پیگیری و وصول چک برگشتی
روش های پیگیری و وصول چک برگشتی با توجه به شرایط و نظر فرد دارنده چک ممکن است متفاوت باشد. به طور کلی اگر صادر کننده چک در موعد مقرر نتواند وجه آن را پرداخت نماید، دارنده چک می تواند برای پیگیری و وصول چک اقدام قانونی کند.
معمولاً خالی بودن حساب صادر کننده چک یا عدم کافی بودن مبلغ موجود در آن شرایط برای برگشت خوردن چک را فراهم می کند. البته باید به این نکته توجه داشت که برای جلوگیری از مشکلات چک برگشتی روش های جدیدی مثل سامانه صیاد ایجاد شده است.
در ادامه به برخی از روش های متداول پیگیری و وصول چک برگشتی پرداخته می شود.
- شکایت کیفری
شکایت کیفری یکی از روش های وصول و پیگیری چک برگشتی است. اگر دارنده چک پس از برگشت زدن چک و گرفتن گواهی عدم پرداخت از بانک عامل اقدام به تنظیم شکایت کیفری کند فرد صادر کننده چک با توجه به میزان چک به مجازات هایی از قبیل حبس و پرداخت جزای نقدی محکوم می شود.
اما باید به این نکته توجه داشت که اگر دارنده چک برای پیگیری و وصول چک برگشت خورده خود روش شکایت کیفری را انتخاب کند.
پیگیری این روش، تنها مجازات صادر کننده چک را به همراه دارد و احتمال وصول مبلغ چک را در یک بازی زمانی کوتاه نا ممکن می کند.
بنابراین بهتر است دارنده چک برگشتی برای تسریع در وصول مبلغ چک اقدام به تنظیم دادخواست حقوقی به جای شکایت کیفری نماید نا به شکل مطمئن تری بتواند پیگیری روند وصول چک خود را دنبال کند.
- ثبت چک
ثبت چک یکی دیگر از روش های وصول و پیگیری چک برگشتی است، در این روش فرد دارنده چک پس از برگشت زدن آن و گرفتن گواهی عدم پرداخت از بانک عامل، برای پیگیری روند وصول چک شکایت خود را تنظیم کرده و به همراه گواهی عدم پرداخت چک و اطلاعات مربوط به صادر کننده به اداره ثبت محل صدور چک مراجعه می کند.
در این روش پس از ارائه مدارک به اداره ثبت و معرفی اموال صادر کننده چک این اموال تا وصول و پرداخت مبلغ چک توقیف می شود. لازم به ذکر است که در این روش امکان شکایت از ضامن و زهر نویس چک وجود ندارد.
- روش حقوقی
روش حقوق یکی دیگر از روش های پیگیری و وصول چک برگشتی است در این روش پس از برگشت خوردن چک دارنده آن پس از دریافت گواهی مربوط به عدم پرداخت وجه چک از بانک عامل، اقدام به درخواست صدور اجرائیه چک از دادگاه می کند.
در ادامه مهلت ۲۴ ساعته به صادر کننده چک داده می شود تا مبلغ چک را به دارنده آن پرداخت کند. اگر در مهلت تعیین شده صادر کننده چک نسبت به پرداخت مبلغ آن اقدام نکند تمامی حساب های او بسته می شود.
سپس در یک فاصله زمانی ۱۰ روزه اگر مبلغ چک به وسیله صادر کننده آن تامین نشود محدودیت های بیشتر مالی و بانکی برای او در نظر گرفته می شود.
مدت زمان قانونی پیگیری چک های قدیمی چقدر است؟
مدت زمان قانونی پیگیری چک های قدیمی بر اساس قانون ۵ سال است یعنی دارندگان این گونه چک ها می توانند تا ۵ سال نسبت به پیگیری و وصول آنها اقدام کنند و اگر در این بازه زمانی برای پیگیری و وصول چک های قدیمی اقدام نکنند امکان ثبت شکایت جدید برای آنها وجود نخواهد داشت و نمی توانند وصول چک های قدیمی خود را به صورت قانونی پیگیری کنند.
هرچند هدف از تصویب و پیاده سازی قانون جدید چک کاهش چک های برگشتی و عدم صدور چک های بلا محل است.
اما قانونگذار نسبت به شرایط چک های قدیمی بی تفاوت نبوده و مدت زمان مشخصی را برای پیگیری و وصول آن ها در نظر گرفته است همانطور که گفته شد این زمان ۵ سال است و اگر در این مدت دارندگان چک های قدیمی برای پیگیری و وصول قانونی آنها اقدام نکنند در آینده امکان شکایت برای آنها وجود نخواهد داشت و نمی توانند خواهان وصول چک های برگشت خورده به شکل قانونی باشند.
سخن پایانی
عواقب چک برگشتی برای صادر کننده آن قابل توجه است به این معنا که قانونگذار از همه اهرم های قانونی بازدارنده برای کاهش چک بی محل استفاده کرده است.
هرچند از گذشته قانونگذار محدودیت هایی زیادی برای صدور چک های بی محل در نظر گرفته بود اما این قوانین در سال ۱۳۹۷ خورشیدی مورد بازنگری قرار گرفته و محدودیت های بیشتری برای چک برگشتی در نظر گرفته شده است.
بر اساس قانون چک برگشتی جدید مصوب سال ۱۳۹۷ خورشیدی، فرد دارنده چک برگشتی می تواند پس از برگشت زدن چک، از طریق دادگاه نسبت به صدور فوری اجرای الزامات چک برگشتی اقدام کرده و گواهی مربوط به عدم پرداخت را از بانک دریافت نماید سپس برای تنظیم شکایت به دادگاه های عمومی و حقوقی مراجعه کند.
لازم به ذکر است که مجازات چک برگشتی در قانون جدید برای کاهش صدور چک های بی محل تشدید شده و مجازات های سخت تری لحاظ شده است.
