دستگیری متهم بدون دستور قضایی یا بازداشت غیرقانونی بر اساس ماده ۲۴ قانون آیین دادرسی کیفری، عملی خلاف قانون است و ضابطین قضایی حق انجام چنین کاری را ندارد. بر اساس ماده ۲۴ قانون آیین دادرسی کیفری، ضابطین قضایی بدون دستور قضایی حق بازداشت متهمین را در جرایم عادی یا غیر مشهود ندارند و در جرائم مشهود نیز در صورت دستگیری افراد متهم باید آنها را پس از گذشت کمتر از ۲۴ ساعت از بازداشت به مقامات قضایی برای تعیین تکلیف معرفی نمایند.
اهمیت دستور قضایی
اهمیت دستور قضایی بدان جهت است که ضابطین و ماموران انتظامی نمی توانند به صلاح دید خود یا توصیه دیگران اقدام به دستگیری و بازداشت دیگران نمایند.
به عبارت دیگر رعایت قانون و اجرای درست دستور قضایی علاوه بر آنکه باعث بالا رفتن اعتبار قانون در جامعه می شود باعث تسریع در اجرای آن شده و از پایمال شدن حقوق شهروندان جلوگیری می کند.
به همین دلیل قانونگذار برای افزایش اعتبار و اهمیت دستور قضایی برای عدم رعایت و اجرای آن مجازات هایی مانند جریمه نقدی، حبس یا سایر اقدامات قانونی در نظر گرفته است.
به عبارت دیگر دستور دادگاه یک اعلامیه رسمی از سوی قاضی یا هیئت قضات است که روابط حقوقی بین طرفین دعوا و ضابطین قضایی را مشخص می کند.
لذا هرگونه تصمیم شخصی و خارج از چهارچوب این اعلامیه رسمی می تواند باعث برهم خوردن معادله و تضییع حقوق طرفین دعوا شود.
بنابراین کار اصلی ضابطین قضایی همانطور که از نامش پیداست حرکت در چهارچوب موازین قانونی است و آنها نمی توانند خارج از این حیطه عمل نمایند.
قانونگذار برای آنکه اهمیت دستور قضایی را به ضابطین قضایی گوشزد کند برای ضابطینی که در این چهارچوب عمل نکنند مجازات هایی مثل حبس، جریمه نقدی، توبیخ، تعلیق و غیر در نظر گرفته است.
دلایل دستگیری بدون دستور قضایی
دلایل دستگیری بدون دستور قضایی ممکن است با توجه به شرایط و نوع جرم متفاوت باشد اما از دلایل دستگیری بدون دستور قضایی می توان به مواردی مانند جرائم مشهود، تعقیب و دستگیری متهم فراری، خطر فرار یا مخفی شدن متهم، خطر وقوع جرم و غیره اشاره کرد.
به عبارت دیگر شرایط متهم و نوع جرم می تواند در دستگیری بدون دستور قضایی مهم و تعیین کننده باشد. بطور کلی هر زمان تعلل در دستگیری افراد متهم یا مخل نظم اجتماعی باعث آسیب رسیدن به دیگر شهروندان و به خطر افتادن منافع عمومی افراد جامعه شود.
این حق برای ضابطین قضایی محفوظ است که بدون دستور قضایی وارد عمل شده و اقدام به دستگیری افراد خاطی و قانون شکن کنند.
پیامدهای دستگیری بدون دستور قضایی
پیامدهای دستگیری بدون دستور قضایی برای ضابطین قضایی با توجه به نوع رفتار و عمل انجام شده متفاوت است.
به طور کلی ضابطین قضایی یا مامورین انتظامی و امنیتی برای آنکه بتوانند یک فرد را بازداشت نمایند می بایست از مقامات صلاحیت دار قضایی حکم داشته باشند و بدون حکم قضایی نمی توانند هیچکس را بازداشت نمایند.
بنابراین هر گاه ضابطین قضایی یا مامورین انتظامی و امنیتی بدون داشتن حکم و دستور بازداشت از مقامات صلاحیت دار، اقدام به حبس یا بازداشت غیرقانونی دیگر شهروندان نمایند مرتکب جرم شدند و در صورتی که افراد بازداشت شده از عمل انجام شده شاکی باشند ممکن است در صورت شکایت آنها، پیامدهای قانونی مثل محکومیت به حبس تا ۳ سال یا پرداخت جزای نقدی بین ۶ تا ۱۸ میلیون ریال برای ضابطین قضایی قانون شکن به همراه داشته باشد.
لذا پیامدهای دستگیری بدون دستور قضایی با توجه به نوع عمل انجام شده و شکایت فرد شاکی تعیین می شود.
چه زمانی بازداشت غیر قانونی، جرم است؟
زمانی بازداشت غیرقانونی برای ضابطین قضایی و نیروهای نظامی و انتظامی جرم محسوب می شود که بازداشت بدون دستور مقامات صلاحیت دار قضایی انجام شده باشد یا جرم مشهودی از افراد متهم سر نزده باشد.
به عبارت دیگر ضابطین قضایی یا افراد نظامی و انتظامی اگر بدون دستور مقامات صلاحیت دار قضایی یا وقوع جرم مشهود اقدام به دستگیری دیگر شهروندان نمایند مرتکب جرم شده اند و در صورت پیگیری فرد شاکی و اجرای قانون توسط مقامات قضایی، فرد قانون شکن به مجازات حبس یا پرداخت جزای نقدی و در پاره ای از موارد توبیخ یا انفصال دائم و موقت از شغل محکوم می شود.
موارد استثنایی برای دستگیری بدون دستور قضایی
هرچند برای دستگیری افراد قانون شکن یا مجرم به دستور مقامات صلاحیت دار نظامی نیاز است اما در موارد استثنایی مثل جرم مشهود، تعقیب متهم فراری، خطر فرار یا مخفی شدن متهم، خطر وقوع جرم و سایر موارد استثنایی نیاز به گرفتن دستور قضایی برای بازداشت افراد مجرم نیست و ضابطین قضایی در این گونه موارد می توانند وارد عمل شده و افراد مجرم را دستگیر و به مقامات قضایی تحویل نمایند که در ادامه به صورت مختصر به آنها اشاره می شود.
- جرم مشهود
جرم مشهود یکی از موارد استثنایی برای دستگیری افراد مجرم بدون دستور قضایی است. جرم مشهود به جرمی گفته می شود که در شرف وقوع است یا زمان اندکی از وقوع آن گذشته است. به این معنا که نتایج عمل انجام شده قابل مشاهده است و نیاز به تحقیق و بررسی گسترده و عمیق نیست.
به عبارت دیگر در جرم مشهود یک عمل غیرقانونی یا تضییع کننده حقوق دیگران اتفاق افتاده است به شکلی که آثار و ادله جرم مشخص است و شرایط انتصاب آن را به فاعل ممکن می کند.
- تعقیب متهم فراری
تعقیب متهم فراری یکی دیگر از موارد استثنایی برای دستگیری بدون دستور قضایی است. به این معنا که تعقیب متهم فراری نیاز به دستور قضایی ندارد و ضابطین قضایی می توانند با استناد به فراری بودن متهم او را تعقیب و بازداشت کرده و به مقامات قضایی تحویل دهند.
- خطر فرار یا مخفی شدن متهم
خطر فرار یا مخفی شدن متهم از دیگر موارد استثنایی برای دستگیری بدون دستور قضایی است. به عبارت دیگر وقتی این ظن وجود داشته باشد که فرد متهم تا صدور دستور قضایی ممکن است فرار کرده و مخفی شود و فرار کردن و مخفی شدن او باعث کند شدن روند رسیدگی قضایی شود.
مامورین انتظامی و ضابطین قضایی می تواند با استناد به خطر فرار یا مخفی شدن متهم او را مورد پیگرد قرار داده و دستگیر نمایند تا پس از تحویل به مقامات قضایی در مورد شرایط متهم تصمیم گیری شود.
- خطر وقوع جرم
خطر وقوع جرم از دیگر موارد استثنایی برای دستگیری بدون دستور قضایی است به این معنا که ضابطین قضایی و مامورین انتظامی می توانند افراد سابقه دار و خطرناک را با مشاهده آثار و نشانه های خطر وقوع جرم دستگیر کرده و با استناد به احتمال ارتکاب جرم آنها را به مقامات قضایی تحویل دهند.
حقوق متهمان در هنگام دستگیری
حقوق متهمان در هنگام دستگیری در قانون تعیین شده است و قانونگذار برای آنکه حق و حقوق متهمان در هنگام دستگیری پایمال نشود ملاحظاتی را در نظر گرفته است که از آن جمله می توان به مواردی مانند حق اطلاع از دلیل دستگیری، حق تماس با وکیل، حق دسترسی به خدمات پزشکی و عدم شکنجه و بد رفتاری اشاره کرد که در ادامه به آنها اشاره می شود.
- حق اطلاع از دلیل دستگیری
حق اطلاع از دلیل دستگیری یکی از حقوق متهمان در هنگام جلب ودستگیری است که در قانون مورد تسریع قرار گرفته و بر آن تاکید شده است.
به عبارت دیگر ضابطین قضایی در هنگام دستگیری فرد متهم نه تنها باید حکم جلب را به او نشان دهند بلکه باید در حکم جلب دلیل دستگیری فرد متهم نیز درج شده باشد به عبارت ساده فرد متهم باید بداند به چه دلیل جلب و بازداشت می شود.
- حق تماس با وکیل
حق تماس با وکیل یکی دیگر از حقوق متهمان در هنگام دستگیری است که به وسیله قانونگذار تسریع شده و ضابطین قضایی باید آن را رعایت نماید.
به عبارت دیگر فرد متهم پس از دستگیری باید اجازه تماس با وکیل خود را داشته باشد و بتواند او را از شرایط خود مطلع نماید تا وکیل بتواند شرایط موکل خود را پیگیری کند.
- حق دسترسی به خدمات پزشکی
حق دسترسی به خدمات پزشکی از دیگر حقوق متهمان در هنگام دستگیری است که باید به وسیله ضابطین قضایی و مامورین انتظامی رعایت شود.
به این معنا که اگر فرد متهم در هنگام دستگیری دچار عوارض جسمی و روحی شود یا از قبل به بیماری های مختلف مبتلا باشد باید پس از دستگیری در صورت بروز نارسایی های جسمی و روحی، شرایط دسترسی بیمار به خدمات پزشکی فراهم باشد و متهم بتواند از خدمات پزشکی و درمانی به راحتی استفاده کند.
- حق عدم شکنجه و بد رفتاری
حق عدم شکنجه و بد رفتاری از دیگر حقوق متهمان در هنگام دستگیری است. به این معنا که ضابطین قضایی یا مامورین انتظامی حق ندارند با افراد متهم یا مجرم بد رفتاری کرده و آنها را شکنجه نمایند.
همچنین بازجویی از افراد متهم تحت شکنجه و فشار غیرقانونی است و اعترافی که با جبر و شکنجه برای انتصاب یک جرم به فرد متهم گرفته شود اعتبار قانونی ندارد و مراجع قضایی نمی توانند به اعترافاتی که تحت جبر و شکنجه گرفته شده باشد برای صدور حکم استناد کنند.
چالش ها و مشکلات دستگیری بدون دستور قضایی
چالش ها و مشکلات دستگیری بدون دستور قضایی افراد متهم یا مجرم با توجه به رتبه اجتماعی آنها یا نوع جرمی که مرتکب شده اند ممکن است متفاوت باشد.
لذا برای بررسی چالش ها و مشکلات دستگیری بدون دستور قضایی باید طیف ها و طبقات مختلف جامعه به صورت مجزا مورد بررسی قرار گیرد.
اما از نظر کلیت می توان چالش ها و مشکلات دستگیری بدون دستور قضایی را به مواردی مانند سو استفاده از قدرت، نقض حقوق بشر و تاثیر بر اعتماد عمومی تقسیم نمود که در ادامه به صورت مختصر به آنها اشاره می شود.
- سوءاستفاده از قدرت
سو استفاده از قدرت یکی از چالش ها و مشکلات عمومی دستگیری بدون دستور قضایی است. به عبارت دیگر دستگیری افراد متهم یا مجرم بدون دستور قضایی باعث می شود که ضابطین قضایی یا صاحبان قدرت برای تهدید یا ترساندن افراد جامعه اقدام به دستگیری بدون ضابطه آن ها کرده و پاسخگو نباشد که این امر می تواند اعتماد عمومی به نهادهای قضایی و انتظامی را سست کند.
- نقض حقوق بشر
نقض حقوق بشر از دیگر چالش ها و مشکلات دستگیری بدون دستور قضایی است. وقتی ضابطین و مامورین قضایی بتوانند به صورت سلیقه ای و بدون هیچگونه نظارتی افراد مختلف را دستگیر و مورد بازخواست قرار دهند این امر می تواند یکی از مصادیق نقض حقوق بشر باشد و اعتماد عمومی به نهادهای قانونی را سست کند.
- تأثیر بر اعتماد عمومی
تاثیر بر اعتماد عمومی یکی دیگر از چالش ها و مشکلات دستگیری بدون دستور قضایی است. چون برخورد بدون قانون و ضابطه با شهروندان باعث سست شدن اعتماد آنها به نهادهای قانونی و مجریان قانون می شود.
به عبارت دیگر وقتی شهروندان برای گرفتن حق و حقوق خود از دیگران، ترس و واهمه مراجعه به نهادهای قانونی و قضایی را داشته باشند به این معناست که به نهادهای قانونی و قضایی اعتماد ندارند که یکی از دلایل و عوامل این امر می تواند عدم اجرای قانون به وسیله ضابطین قضایی و مامورین انتظامی باشد.
در صورت تمایل به دریافت مشاوره تلفنی از وکیل پایه یک دادگستری تهران با شماره ۰۹۱۲۳۵۷۶۰۳۷ تماس حاصل فرمایید، با مشورت و راهنمایی وکیل زودتر به نتیجه خواهید رسید.
سخن پایانی
دستگیری متهم بدون دستور قضایی عملی غیرقانونی است و ضابطین قضایی یا مامورین انتظامی نمی توانند بدون دستور قضایی شهروندان یا افراد متهم را بازداشت کنند.
دستگیری متهم بدون دستور قضایی می تواند پیامدهای قانونی برای ضابطین قضایی و مامورین انتظامی داشته باشد.
به این معنا که ضابطه قضایی قانون شکن ممکن است به حبس، جریمه نقدی، تعلیق، توبیخ و انفصال از خدمت به صورت دائم یا موقت محکوم شوند.
هرچند دستگیری افراد متهم یا شهروندان بدون دستور قضایی عملی غیر قانونی و مجرمانه است اما موارد استثنایی برای دستگیری بدون دستور قضایی نیز وجود دارد که از آن جمله می توان به مواردی مانند جرم مشهود، تعقیب متهم فراری، خطر فرار یا مخفی شدن متهم، خطر وقوع جرم و سایر موارد استثنایی اشاره کرد.
قانونگذار برای متهمان در هنگام دستگیری حق و حقوقی در نظر گرفته است که از آن جمله می توان به مواردی مانند حق اطلاع از دلیل دستگیری، حق تماس با وکیل، حق دسترسی به خدمات پزشکی، حق عدم شکنجه و بد رفتاری و غیر اشاره کرد.
