چک ابزاری است که از آن برای پرداخت وجه استفاده می شود. این ابزار شامل یک برگه مخصوص بوده که از آن به عنوان یک سند تجاری دارای اعتبار نیز می توان یاد کرد. این سند تجاری دارای انواع مختلفی نظیر چک مسافرتی، چک مدت دار، چک رمزدار و غیره است. معمولاً افراد زیادی برای مبادلات مالی از آن استفاده می کند. این سند دارای ارکان مختلف نظیر بانک، صادرکننده و دارنده چک است. به طور کلی سند دارای معایبی است که هر چقدر اشخاص نسبت به قوانین حاکم بر آن اطلاعات بیشتری داشته باشند، استفاده بهینه می توانند از آن داشته باشند. به عبارت دیگر داشتن شناخت کافی از قوانین مرتبط با چک شرایط را برای بهره مندی از مزایای آن ایده آل تر می کند. در ادامه مطالب در کنار تعریف جامع و دقیق این سند برخی از مسائل مهم پیرامون آن را نظیر مفقودی چک و راه حل های آن را نیز مورد بررسی قرار خواهیم داد.
چک چیست؟
چک سندی تجاری است که برای انتقال و جابجایی پول مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سند شامل برگه ای مخصوص است که به صورت دفترچه از طرف بانک صادر می شود و دارای اعتبار است به نحوی که حتی می توان از آن به عنوان یک جایگزین برای پول نقد استفاده کرد.
یکی از مهمترین نکته هایی که در رابطه با چک مطرح می‌شود این است که افراد باید زمانی مبادرت به صادر کردن چک کنند که در حساب خود پول داشته باشند. همچنین باید موجودی حساب آنها با مبلغی که در چک صادر شده درج می شود متناسب باشد. به عبارت دیگر صادر کننده چک نباید مبلغی بیشتر از موجودی حساب خود کند.
متاسفانه بسیاری از کاربران چک آنچنان که باید این سند تجاری را به کار نمی گیرند و به نوعی از فلسفه وجودی آن اطلاع کامل ندارد. به هر حال هنوز هم مانند گذشته چک یکی از مهمترین اسناد تجاری محسوب می‌شود و به صورت گسترده در معاملات تجاری مورد استفاده قرار می گیرد.
مطابق با قوانین موجود در رابطه با چک، باید گفت که چک شامل نوشته ای می باشد که صادرکننده آن به محلی نظیر بانک که پول در نزد آن دارد دستور می‌دهد مبلغی معادل با مقدار درج شده در چک از موجودی آن را به دارنده چک پرداخت کند.
برای آنکه دارنده چک جهت نقد کردن آن با مشکل مواجه نشود لازم است که چک صادر به هیچ عنوان قلم خوردگی نداشتئه باشد و همه اطلاعات خواسته شده درون آن درج شود. همچنین لازم است که صادر کننده چک مبلغ و تاریخ چک را هم به عدد و هم به حروف نوشته و امضا کند.
ناگفته نماند چک سندی است که لازمه اعتبار آن وجود امضا صادر کننده است. بنابراین چکی که فاقد امضا بوده و به جای امضا مهر یا اثر انگشت داشته باشد از نظر قانون فاقد اعتبار است. بانک موظف است بلافاصله پس از دریافت چک آن را پرداخت کند. مگر آنکه چک برگشتی باشد یا مانعی قانونی نظیر مسدود بودن حساب صادر کننده وجود داشته باشد.
مطلب پیشنهادی: وکیل چک برگشتی تهران
انواع چک
همانطور که گفتیم چک یک سند تجاری مهم و قابل استناد است. باید متذکر شویم که این سند تجاری دارای انواع مختلف بوده که در این قسمت از مقاله تصمیم داریم به بررسی آنها بپردازیم. درک درست از انواع چک و نحوه کاربرد هر کدام از آنها بسیار مهم است. به همین دلیل هر فردی باید قبل از اقدام به گرفتن دسته چک انواع چک را بشناسند تا بتوانند متناسب با نیاز و سطح انتظارات خود از این سند، گزینه مناسب را انتخاب کند در حال حاضر انواع چکه پیش‌بینی شده در قانون شامل گزینه های زیر است.
- چک عادی
چک عادی یکی از رایج‌ترین و همچنین پرکاربردترین انواع چک است. این نوع از چک از نظر اعتبار پرداختی چندان معتبر نیست و فقط به اعتبار دارنده حساب دارنده امکان اطمینان به این نوع از چک وجود دارد. در این نوع چک دارنده حساب آن را در وجه سایر افراد صادر می کند و به همین دلیل برای افزایش اعتبار آن لازم است که در سامانه صیاد جهت ثبت آن اقدام نمود.
- چک تایید شده
این دسته از چک ها برخلاف چک های عادی ارزش و اعتبار بیشتری دارند و علت آن نیز این است که بانک موجودی وجه چک در حساب صاحب آن را مورد تایید قرار می دهد. بنابراین حساب صادر کننده چک به میزان مبلغ درج شده در آن جدا شده و مسدود می شود. همچنین وجه تایید شده نیز فقط به دارنده چک پرداخت می گردد.
- چک تضمین شده بانکی
یکی دیگر از انواع چک شامل چک تضمین شده بانکی است که معمولاً طبق تقاضای مشتری از طرف بانک صادر می‌شود. همچنین در وجه صادر کننده یا همان خود بانک یا یکی از شعب آن بانک است. از آنجایی که خود بانک تضمین به پرداخت وجه چک می کند اعتبار آن نسبت به سایر موارد بیشتر است.
- چک بین بانکی یا رمز دار
یکی دیگر از انواع چک بانکی شامل چک رمزدار یا به عبارت دیگر چک بین بانکی است. این نوع چک به درخواست مشتری از طرف بانک برای دیگر بانک های فعال در سطح کشور صادر می گردد. در واقع فلسفه اصلی به کارگیری این نوع از چک ها انتقال دارایی مشتری از بانکی به بانک دیگر است. لازم به ذکر است که چک های بین بانکی دارای رمز هستند. زیرا در واقع بانک‌ها این چک‌ها را صادر می کند.
- چک مسافرتی
یکی دیگر از چک های پیش بینی شده در قانون تجارت شامل چک مسافرتی است. منظور از چک مسافرتی همان چک پول یا تراول بوده که با درج مبلغ روی آن از طرف بانک بانک صادر می شود.
- چک سفید امضا
یکی دیگر از انواع چک شامل چک سفید امضا است که این نوع چک توسط صادر کننده امضا می شود منتهی در چک سفید امضا تاریخ چک، نام دارنده و دیگر مشخصات مورد نیاز درج نمی شود. از اینرو دارند که چک می تواند هر مبلغی را که تمایل داشته باشد در این چک درج کنند.
- چک مدت دار
چک مدت‌دار همانطور که از عنوان آن مشخص است برای مدت معین صادر می‌شود. به عبارت دیگر در چک مدت دار تاریخ صدور و تاریخ سررسید متفاوت از یکدیگر هستند.
مراحل اعلام گم شدن چک و اقدام های مربوط به آن
همان طور که گفتیم چک یک سند تجاری معتبر است. بنابراین زمانی که یک برگ از دسته چک جدا شده و تکمیل شود حکم پول را دارد و کسی که حامل چک بوده و یا چک در دستش است می تواند با ارائه آن به بانک از حساب صاحب چک به میزان مبلغ درج شده در آن پول بر دارد. یا به عبارت دیگر وجه چک را وصول کند. البته به شرط انکه چک در وجه حامل صادر شده باشد.
به همین دلیل یکی از نکات مهمی که همه دارندگان چک باید به آن توجه داشته باشند این است که از این سند تجاری خود به نحو احسن مراقبت کنند. زیرا در صورتی که این سند به دسته افراد سودجو نظیر سارقان، جعل کنندگان و کلاهبرداران بیفتند می توانند بر علیه دارنده آن اقدامات خلاف قانون انجام دهند.
به همین دلیل در صورت گم شدن یک یا چند برگ از چک لازم است که خیلی سریع اعلام مفقودی به مراجع صالح صورت بگیرد. اعلام مفقودی چک طی مراحل مختلفی انجام می شود که در ادامه به ترتیب آنها را ذکر کرده و مورد بررسی قرار خواهیم داد.
مطلب پیشنهادی: وکیل چک سرقتی
مراجعه به بانک و دستور عدم پرداخت به بانک
پس از گم شدن چک به هر دلیلی لازم است که صاحب آن بلافاصله به بانک مراجعه کرده و فرم کتبی درخواست دستور عدم پرداخت آن را تکمیل کند. در واقع با تنظیم فرم عدم پرداخت، صاحب چک از بانک می‌خواهد که از نقد کردن مبلغ چک گم شده خودداری کند.
معمولاً اعتبار فرم درخواست دستور عدم پرداخت یک هفته است. به عبارت دیگر حساب متقاضی عدم پرداخت تا یک هفته مسدود می‌شود. پس از صدور دستور عدم پرداخت بانک موظف است هویت دستور دهنده عدم پرداخت را بررسی کند و در صورتی که چک به بانک ارائه شد وجه آن را پرداخت نکند. همچنین باید علت عدم پرداخت نیز را با صدور گواهی صادر کند.
همانطور که گفتیم دستور عدم پرداخت سبب می شود تا یک هفته حساب متقاضی یا دارنده چک مفقودی مسدود گردد. بنابراین جهت تمدید زمان قید شده لازم است که متقاضی به مراجع قضایی مراجعه کرده و از مرجع مذکور گواهی مفقودی چک را دریافت کند و سپس آن را به بانک ارائه دهد. در در غیر این صورت قانونا بانک نمی تواند بیشتر از یک هفته حساب فرد را مسدود کند.
مراجعه به مرجع قضایی
همانطور که در بخش قبلی نیست توضیح دادیم دستور عدم پرداخت چک فقط تا یک هفته اعتبار دارد. بنابراین برای آن که متقاضی بتواند مهلت مقرر شده در قانون را افزایش دهد باید ظرف یک هفته از زمان صدور دستور کتبی عدم پرداخت به مراجع قضایی مراجعه کند و گم شدن چک را به آن اعلام نماید.
سپس اقدام به تشکیل پرونده کرده و در طی آن گواهی مفقودی چک را از مرجع قضایی اخذ کند. مرجع قضایی صالح برای صدور گواهی مفقودی چک در صورتی که مبلغ چک تا ۲۰۰ میلیون ریال یا ۲۰به عبارت دیگر میلیون تومان باشد شورای حل اختلاف خواهد بود.
اما اگر مبلغ بیشتر از عدد قید شده باشد مرجع صالح برای دریافت گواهی مفقودی دادگاه عمومی است و متقاضی باید به این مرجع مراجعه کند. البته ناگفته نماند که صلاحیت شورای حل اختلاف برای صدور گواهی مفقودی فقط زمانی است که چک گم شده باشد. بنابراین در صورتی که چک مورد جعل یا سرقت قرار گرفته باشد فارغ از مبلغ آن لازم است که صاحب چک سرقتی به دادسرا مراجعه کرده و در آنجا جهت استحقاق حق خود اقامه دعوی کند.
ارایه گواهی به بانک
پس از دریافت گواهی مفقودی چک از مرجع صالح لازم است که فرد آن را به بانک ارائه دهد تا مدت زمان مسدود بودن حساب او تمدید شود. در صورتی که فرد نتواند در زمان مقرر گواهی فوق را به بانک ارائه کند، طبق قانون حساب آن باز می شود و دارنده چک می تواند جهت وصول آن اقدام کند.
اما با ارائه گواهی اعلام مفقودی چک بانک باید تا هنگامی که تکلیف پرونده مشخص شود، حساب فرد را مسدود کرده و از پرداخت وجه چک خودداری کند. البته ناگفته نماند در مواقعی که شرایط و قرائن حاکی از آن باشد که چک مفقود شده و دادگاه نیز بتواند این واقعیت را احراز کند امکان صدور حکم ابطال چک مفقودی قدرت بیشتری می‌گیرد. در صورت ابطال چک دارنده آن دیگر قادر به وصول چک از بانک نخواهد بود.
سامانه اعلام سرقت و استعلام چک و اثبات مفقودی چک
این روزها دولتمندان و قانونگذاران برای کاهش مشکلات ناشی از مفقود شدن چک به هر دلیلی تدابیر خاصی را اندیشیده اند. راه اندازی سامانه الکترونیکی ساد 24 جهت اعلام سرقت و استعلام چک و اثبات مفقودی چک از جمله تدابیر ارزشمندی است که این روزها افراد می‌توانند چک های مفقود شده و همچنین سرقت شده خود را در این سامانه ثبت کنند.
ثبت چک در سامانه ساد 24 از هر گونه نقل و انتقال آن جلوگیری می‌کند و همچنین امکان سوء استفاده بر علیه صاحب چک را به کمترین حد ممکن می رساند. همچنین کسانی که چک مفقود شده خود را در سامانه ساد24 ثبت می‌کنند امکان اطلاع از وضعیت چک در کمترین زمان ممکن را هم به دست می آورند.
سامانه ساد 24 یک سامانه فعال بوده که در حوزه اعلام سرقت و همچنین استعلام چک های بانکی فعالیت می کند. کسانی که به هر دلیلی احساس کنند امکان سوء استفاده از چک آنها وجود دارد جهت جلوگیری از سوء استفاده های احتمالی و همچنین هرگونه نقل و انتقال در کمترین زمان ممکن می تواند چک را در این سامانه ثبت کرده و از وضعیت آن نیز مطلع شوند.
در صورت مفقودی یا سرقت چک دارنده آن چگونه وجه چک را دریافت کند؟
در صورتی که دارنده چک عادی متوجه شود چکی که در دست او است مفقودی یا سرقتی است ابتدا باید مفقودی یا سرقتی بودن آن را اعلام کرده و سپس علیه صادرکننده چک اقامه دعوی نماید. همچنین لازم است اسنادی را که مبتنی بر دریافت و مفقود شدن هستند را نیز به دادگاه ارائه کند به این ترتیب دادگاه پس از بررسی اسناد و شواهد موجود اقدام به انتشار آگاهی و کرده و پس از آن حکم قطعی را صادر می کند.
نتیجه گیری
هرچند که این روزها دولتمردان و همچنین قانون گذاران در تلاش هستند با ایجاد رویه های جدید نظیر ممنوعیت صدور چک در وجه حامل، راه اندازی سامانه ساد24 و الزامی شدن ثبت چک در سامانه در رابطه با چک و همچنین صدور دسته چک مشکلات مرتبط با مفقودی چک را به کمترین حد ممکن برساند، اما باز لازم است که دارندگان دسته چک در رابطه با این سند تجاری قابل استناد کاملاً هوشیارانه عمل کنند. زیرا کوچک ترین خطا که در اغلب موارد به دلیل عدم اطلاع از قوانین زخ می‌دهد می‌تواند با مشکلات بسیاری به همراه باشد. به همین دلیل توصیه ما این است که قبل از اقدام به دریافت دسته چک و همچنین صدور چک حتما از مشاوران خبره و باتجربه حقوقی اطلاعات مشاوره بگیرید. شما می توانید از مشاوران حقوقی، مشاوره حقوقی تلفنی، حضوری و آنلاین دریافت کنید تا آنها شما را راهنمایی نمایند.
