تبدیل حبس به جزای نقدی

تبدیل حبس به جزای نقدی روشی مناسب برای خالی شدن زندان ها از زندانی، کم کردن هزینه های جاری نگهداری از زندانیان و فراهم کردن شرایط لازم برای بازگشت افراد زندانی به کانون خانواده و جامعه می‌باشد. در قانون شرایط و امکان تبدیل انواع جرایم عمدی و غیرعمدی به وضوح روشن شده است؛ اما اگر فردی یکبار از مزیت تبدیل حبس به جزای نقدی استفاده کرده باشد دیگر نمی‌تواند از آن بهره مند شود. با این وجود امکان تقلیل مجازات به روش های دیگر برای او هنوز به قوت خود باقی است، اما باید به این نکته توجه داشت که تبدیل مجازات در رابطه با جرائم عمدی معمولاً دشوارتر از جرائم غیر عمدی است.

شرایط تبدیل مجازات جرائم عمدی و غیر عمدی به جزای نقدی چگونه است؟

به طور کلی امکان تبدیل مجازات جرائم غیر عمدی کمتر از دو سال حبس وجود دارد و قاضی موظف به تبدیل مجازات کمتر از دو سال حبس به جزای نقدی است.

اما مجازات غیر عمدی بیش از دو سال حبس در اختیار قاضی است و اگر مجرم در زمان محکومیت سوء سابقه نداشته باشد قاضی می‌تواند با بررسی پرونده مجرم او را از این وضعیت بهره مند نماید.

در جرائم عمدی شرایط اینگونه نیست و فقط قاضی می‌تواند میزان حبس تا سه ماه یا شش ماه را تبدیل به جزای نقدی نماید، در خیلی جرائم غیر عمدی مثل جرائم حدود، قصاص و دیه امکان تبدیل مجازات به جزای نقدی وجود ندارد و حکم صادر شده برای متهم در صورت تایید دیوان عالی کشور لازم الاجرا می باشد.

آیا امکان تبدیل حبس به مجازات نقدی برای کسانی که به سایر مجازات ها نیز محکوم‌ شده اند وجود دارد؟

در قانون هیچگونه منعی برای تبدیل حبس به مجازات های نقدی برای کسانی که به سایر مجازات ها نیز محکوم شده اند وجود ندارد. به عبارت دیگر فرد محکوم در صورت تبدیل حبس به جزای نقدی باید علاوه بر پرداخت جزای نقدی تعیین شده یا بلاصاله، مجازات بدل از حبس را نیز پرداخت نماید.

به زبان ساده کسی که علاوه بر حبس به مجازات های دیگری نیز محکوم شده باشد امکان تبدیل حبس به جزای نقدی را دارد البته مجازات های دیگر به قوت خود باقی هستند و محکوم علیه باید هم جزای نقدی تبدیل حبس را به پردازد و هم مجازات های دیگر را ادا نماید.

در چه شرایطی حبس به جزای نقدی تبدیل نمی شود؟

در شرایطی که فرد محکوم علیه بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس از یک روز تا شش ماه را در سابقه خود داشته باشد تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی منتفی است.

همچنین اگر  فرد محکوم علیه سابقه جزای نقدی بیش از 10 میلیون ریال یا شلاق تعزیری در پرونده داشته باشد امکان تبدیل حبس به جزای نقدی را ندارد.

علاوه بر این اگر فرد محکوم علیه دارای یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از شش ماه، محکومیت به حد، قصاص یا پرداخت بیش از 15 میلیون ریال جریمه نقدی را در پرونده های قضایی خود داشته باشد نمی‌تواند از شرایط تبدیل حبس به جزای  نقدی استفاده کند.

همچنین مجازات های مربوط به جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور هم در قالب تبدیل حبس به مجازات نقدی قرار نمی‌گیرد. اضافه بر این ها اگر تعدد جرایم عمدی در پرونده متهم وجود داشته باشد و در صورتی که مجازات قانونی حداقل یکی از آنها بیش از 6 ماه باشد مانع تبدیل حبس به جزای نقدی می شود.

همچنین بر طبق  مواد 37 و 219 قانون مجازات اسلامی تخفیف و تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی فقط در جرائم تعزیری امکان‌پذیر است و این امکان برای مجازات هایی مثل حد، قصاص و دیات وجود ندارد یا شرایط تبدیل بسیار سخت است.

آیا پس از تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی امکان تقسیط یا قسط بندی آن وجود دارد؟

هرچند تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی در ماده 529 قانون آیین دادرسی کیفری مورد تاکید قرار گرفته است. اما قانونگذار در این ماده قانونی هیچگونه اشاره ای به تقسیط جزای نقدی یا مهلت دادن به مجرم برای پرداخت آن نکرده است.

لذا این مسئله باعث اختلاف بین قضات شده و گروهی معتقدند که دادن مهلت به مجرم برای پرداخت جزای نقدی خلاف قانون نیست و مجرم می تواند از دادستان  درخواست واگذاری مهلت برای پرداخت جزای نقدی نماید.

دلیل این گروه از قضات برای بیان این مطلب آن است که قانونگذار در این ماده و مواد بعدی این قانون از جمله ماده 530 و 533 شرایط و ضوابطی را برای تقاضایی اقساط یا تقسیط جریمه نقدی معین کرده است.

لذا با توجه به مفاد این قانون محکوم علیه می‌تواند درخواست تقسیط جزای نقدی را به دادگاه اولیه ای ارائه دهد که رای تبدیل حبس به جزای نقدی را صادر کرده است.

پس از ارائه درخواست تقسیط از طرف متهم، در صورتی که دادگاه تشخیص دهد محکوم علیه از شرایط مالی مناسبی برای پرداخت اقساط برخوردار است پس از گرفتن تضمین لازم می تواند رای به تقسیط جزای نقدی دهد.

تبدیل حبس به جزای نقدی بدون رضایت شاکی

تبدیل حبس به جزای نقدی بدون رضایت شاکی بستگی به قوانین و روال دادرسی دارد که قانونگذار برای اعمال مجازات های جایگزین حبس در نظر گرفته باشد.

هرچند در قانون جاری  امکان تبدیل حبس به جزای نقدی تحت شرایط خاصی وجود دارد اما نمی‌توان تصور کرد که هر مجرمی با هر میزان مجازات بتواند حبس خود را به جزای نقدی تبدیل کند.

بر اساس ماده 64 قانون مجازات اسلامی مجازات پرداخت جزای نقدی جایگزین حبس در صورت گذشت شاکی، وجود جهات مخفف جرم و سایر شرایط محقق می شود.

لذا بر اساس مفهوم  مخالف این ماده مشخص می شود که در صورت عدم رضایت شاکی و عدم وجود کیفیات مخففه امکان تبدیل حبس به جزای نقدی وجود ندارد.

اما باید به این نکته توجه داشت که بر اساس رای وحدت رویه شماره 746 در مواردی قانونگذار اعمال مجازات های جایگزین حبس مثل جزای نقدی را الزامی کرده است.

لذا برای تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی نیازی به رضایت یا عدم رضایت شاکی و وجود کیفیات خفیه نیست و با نظر مرجع قضایی جزای نقدی یا مجازات های دیگر می تواند جایگزین مجازات حبس گردد.

هر روز حبس معادل چقدر جزای نقدی است

جزای نقدی هر روز حبس معمولاً با توجه به شرایط اقتصادی و تورم توسط کارشناسان دادگستری به وزیر دادگستری منتقل می‌شود سپس در هیئت دولت مطرح و پس از تصویب ابلاغ می‌شود بنابراین معادل سازی حبس با جزای نقدی به صورت سالانه یا برای یک دوره زمانی مشخص تعیین می گردد.

بر اساس ماده 85 قانون مجازات اسلامی مصوبه سال 1392 خورشیدی میزان جزای نقدی روزانه با توجه به شرایط از یک هشتم تا یک چهارم درآمد روزانه محکوم علیه با توجه به نوع جرم تعیین می‌شود. در گذشته مجازات هر روز بازداشت معادل سه ضربه شلاق یا 300.000 ریال بوده است.

اما بر اساس مصوبه هیئت وزیران مورخه 16 آبان 1395 خورشیدی مجازات نقدی تبدیل حبس که در ماده 27 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 مبلغ 300.000 ریال تعیین شده بود به مبلغ 400.000 ریال افزایش پیدا کرده است.

همانطور که گفته شد با توجه به شرایط تورمی نرخ تبدیل هر روز حبس به جزای نقدی ثابت نیست و در سالهای مختلف ممکن است دچار تغییر شود بر اساس آخرین مصوبه هیئت دولت هر روز حبس معادل 1.000.000 جزای نقدی تعیین شده است.

نمونه درخواست تبدیل حبس به جزای نقدی

طبق روال جاری شخص محکوم علیه یا وکیل او برای تبدیل حبس به جزای نقدی باید لایه ای حاوی  مشخصات شعبه رسیدگی کننده به پرونده و نام و  مشخصات متهم همراه با شماره پرونده مربوطه و متنی حاوی درخواست تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی به شعبه مربوطه ارائه نمایند تا پس از بررسی به آن پاسخ داده شود و در صورت امکان مجازات حبس به مجازات های جایگزین مثل جزای نقدی تبدیل شود؛ در ادامه نمونه درخواست تبدیل حبس به جزای نقدی جهت اطلاع درج می شود.

ریاست محترم دادگاه ……

با سلام و عرض ادب

احتراما اینجانب …… ، متهم پرونده شماره …… به استحضار می رساند، نظر به اعلام رضایت شاکی پرونده و وجود جهات تخفیف، من جمله حسن سابقه و اعلام جرم از ناحیه اینجانب درخواست تبدیل حبس به جزای نقدی را از محضر دادگاه محترم  دارم.

سخن پایانی

امکان تبدیل حبس به جزای نقدی بر اساس قوانین جاری کشور وجود دارد اما شرایط آن در جرائم عمدی و غیر عمدی متفاوت است، براساس قوانین جاری برای مجازات های غیر عمد کمتر از دو سال امکان تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی وجود دارد.

تبدیل حبس به جزای نقدی بدون رضایت شاکی در صورتی امکان پذیر است که مراجع قضایی با توجه به شرایط تشخیص دهند که تبدیل حبس به جزایی نقدی به صلاح طرفین می باشد. بر اساس آخرین مصوبه هیئت دولت هر روز حبس معادل 1000.000ریال یا 100هزار تومان جزای نقدی تعیین شده است.