برای پاسخ به این سوال که علم قاضی چیست باید گفت علم قاضی بر طبق قانون مجازات اسلامی عبارت است از یقین حاصل از مستندات بین در امری است که نزد وی مطرح می شود …… ، به عبارت دیگر یعنی یقین و اطمینانی که از مستندات ارائه شده در مورد موضوع که نزد قاضی یا مقام قضایی مطرح می گردد حاصل می شود .
بر طبق ماده 160 قانون مجازات اسلامی از جمله دلایلی که موجب اثبات جرم می شود عبارتند از : اقرار ، شهادت ، قسامه و سوگند و علم قاضی که به عبارت دیگر اگر فردی دعوای را علیه کسی مطرح کند باید دلایل و شواهدی برای اثبات آن به مقام قضایی یا قاضی ارائه کند اگر این مستندات باعث شود که قاضی به حقانیت فرد علم پیدا کند می گویند علم قاضی .
اگر حکم صادر شده با علم قاضی بوده است قاضی باید در حکم دلیلی و مستنداتی که موجب یقین و علم او شده است را تصریح کند . به عنوان مثال : نظریه کارشناس ( زمانی که قاضی تشخیص دهد که موضوع باید از لحاظ فنی و تخصصی مورد بررسی قرار گیرد ) ، معاینه محل ، تحقیقات محلی و اظهارات شاهد یا شاهدین و یا گزارش ظابطان و سایر دلایلی که ممکن است طرفین دعوا ارائه کنند می تواند موجب علم قاضی بشود.
مطلب پیشنهادی : وکیل کیفری
تعارض علم قاضی با ادله دیگر
تعارض علم قاضی با ادله دیگر بدین معنا می باشد که افراد اغلب برای مطرح کردن دعوا بیش از یک دلیل ارائه می کنند گاهی این امکان وجود دارد که قاضی از مستندات و مدارک یقینی حاصل کند که با سایر دلایل و مدارک موجود در تضاد باشد به عنوان مثال : ممکن است نظر کارشناس در خصوص یک موضوع در تضاد با سایر دلیلی باشد که فرد به عنوان دلیل به دادگاه ارائه کرده است در این خصوص اگر علم قاضی به این صورت باشد که بر نظر خود باقی بماند آن ادله ارائه شده معتبر نیست و قاضی می تواند رای خود را با تصریح و ذکر دلایل و مستنداتی که موجب علم خود شده و همچنین علت و جهت رد دلایل دیگر را ذکر و رای صادر کند . چنانچه برای قاضی علم و یقینی به وجود نیاید بر طبق دلایل و مستندات قانونی و معتبر رای صادر می کند .
لازم به ذکر است که برای طرح دعوا کیفری باید افراد همراه با طرح دعوا دلایلی را برای اثبات ادعا خود همراه با شکواییه به مرجع قضایی ارائه نمایید که قانون مجازات اسلامی در ماده 160 ادله اثبات جرم را اقرار ، شهادت ، قسامه و سوگند را بیان کرده است که در صورتی که بین هر یک از آنها تعارض و تضادی باشد اقرار بر شهادت ، قسامه و سوگند مقدم است به عبارت دیگر ابتدا اقرار سپس شهادت و بعد قسامه و سوگند تقدم دارد .
